Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

C=A_max/N (4)
A_max – asbobning strelkasi eng katta qiymatiga og’ganda o’lchanadigan kattalik miqdori.
N – asbobning shkalasidagi bo’limlarning umumiy soni. Asbob ulanganda uning strelkasi ko’rsatayotgan, o’lchanayotgan kattalik miqdori x = Cn (5) formula bilan aniqlanadi.
Bu yerda x – qidirilayotgan kattalik. n – shkalasidagi strelka ko’rsatayotgan bo’limlar soni.
Tekis bo’lmagan shkala bo’limlarning darajalanishi har xil bo’ladi. Bu holda asbobning darajasi (3) ga asosan topiladi.
Elektr o’lchash asbobida bir necha o’lchash chegarasi bo’lishi mumkin, bunday asboblarga ko’p chegarali asboblar deyiladi.
Asbobni kuydirib qo’ymaslik maqsadida eng katta chegarasiga qo’yib zanjirga ulanadi. Ko’p chegarali asboblarni ishlatishda har bir chegara uchun alohida-alohida daraja qiymati aniqlangani ma’qul.
Masalan: voltmeter 0 V dan 15 V gacha va 0 V dan 30 V gacha o’lchash chegarasiga ega bo’lsin. Umumiy xonalar soni 150 bo’lsa, daraja qiymati. Birinchi holda
C=15V/150 bo’lim=0,1 V/bo’lim
Agar asbob 0-30 chegara ulanganda strelka 120 bo’limga og’sa, o’lchanayotgan kattalik
X=Cn=0,2 V/bo’limga 120 bo’lim=24 V


Asbobning aniqlash sinfi va elektr o’lchovlarining xatosini hisoblash
Agar asbob pasportida keltirilgan qoidalariga asosan ishlatilsa, uning aniqligini ko’rsatilgan darajasiga keladi.
O’lchashdagi absolyut xatolik asbobning aniqlik darajasidan foydalanib topiladi.
Aniqlik sinfi, asbobning maksimal ko’rsatuviga nisbatan olingan eng katta yo`l qo`yiladigan xatoga aytiladi.
γ=A/A_max 100% (6)
bu yerda γ – aniqlik sinfi
ΔA – maksimal absolyut xatolik
A_max – asbobning o`lchov chegarasi.
Aniqlik sinfiga qarab, asbobning o`lchashlardagi absolyut xatosini topish mumkin. Absolyut xatolik asbobning butun shkalasi bo`yicha bir xil deb hisoblanadi.
(6) ga asosan ΔA=γ A_max/100% (7)
agar 0,5 Ca) nisbiy xatolik
ε=ΔA/A_max; yoki ε=ΔA/A·100 (8)
A_x o’lchanayotgan A_x=A_max kattalik Ax=A_max bo’lsa, (7) ga asosan (8) ni quyidagicha yozish mumkin:
ε=γ A_max/A_x ·100 yoki ε=γ A_max/A_x (9)
Agar 0,5c>A bo’lsa, nisbiy xatolik
ε=0,5c/A; ε=0,5/A_x·100 (10)
Biror kattalikni o’lchashda ikkinchi yarim shkaladan foydalanilsa xatolik kam bo’ladi. Bu holatda xatolik asbobning aniqligiga yaqin bo’ladi. O’lchashlarda asbobning maksimal ko’rsatishning taxminan 70-80% ni tashkil etadigan kattaliklarni o’lchash maqsadga muvofiqdir, chunki xatolik bu holda kam bo’ladi. Shuning uchun amalda ko’p chegarali asboblardan foydalaniladi. Bunday asboblar ishlatiladigan asbobning o’lchash chegarasi o’lchanayotgan kattalikka yaqin holatga qo’yiladi.
O’lchash paytida asbobning ko’rinishini tadqiq qiluvchi namunaning chiqishi bilan moslashtirish katta ahamiyatga ega.