Iqtisodiy-ijtimoiy geografiya fanidan atamalar to’plami: Obyektivlik

Демографик вазият –демографик жараёнлар ҳолати, аҳолининг умумий ривожланиш йўналишларини белгиловчи жамият ривожланишининг объектив ижтимоий-иқтисодий қонуниятларининг вужудга келиши натижасида содир бўлади.

Демографик жараён – туғилиш, ўлим, никоҳ ва ажралиш бўлиб, демографияда аҳолининг такрор бапо бўлиши сифатида, тегишли демографик ҳодисаларнинг вужудга келиши натижасида содир бўлади.

Демографик ўтиш- аҳоли такрор барпо бўлишининг бир туридан иккинчи турига ўтишдир. Масалан, демографик жараёнларнинг ўзгариши туфайли аҳоли кенгайган такрор барпо бўлишидан оддий ёки торайган такрор бапо бўлишга ўтишдир

Демографик сиёсат – бу давлат ва бошқа ваколатли органлар, ижтимоий институтлар томонидан мамлакат ёки минтақа аҳолисига нисбатан амалга оширилаётган аҳоли ва унинг таркиби, сони, динамикасидаги тенденцияларни сақлаб қолиш ёки ўзгариши бўйича онгли равишда белгиланган демографик мақсадларга эришишга қаратилган тадбирлар тизими. Демографик сиёсат – туғулиш, никоҳ, ажралиш, ўлим жараёнларини тартибга солишга ва аҳолининг ёш таркибини оптималлаштиришга йўналтирилиши мумкин.

Демографик сиёсат: 1) иқтисодий (пуллик таътил, туғриқ учун турли имтиёзлар, “туғруқ капитали”; ссудалар, солиқ ва уй – жой тўловлари, кўп болали оилалар учун имтиёзлар, туғилишни рағбатлантириш); 2) маъмурий – хуқуқий (никоҳ ёши, ажралиш, никоҳни бузиш вақтида оналар ва болаларнинг молиявий аҳволи); 3) маърифий ва маънавий ташвиқот (демографик ҳулқ – атвор нормалари ва стандартларини шакллантириш; диний нормалар, урф – одатларга муносабати; оилани режалаштириш; болалар ва ёшларга жинсий тарбия).

Никоҳ-аёл ва эркак ўртасидаги муносабатларнинг ижтимоий қўллаб – қувватланган ва жамият томонидан тартибга солинувчи шаклидир. Никоҳ инсон популяциясида эр-хотин жуфтлигининг шаклланиш жараёнидир. Никоҳ – қонун ёки анъанага биноан ёшга етган, лекин ҳали никоҳдан ўтмаган инсонлар (эркак ва аёл) ўртасида тузилади.

Оила- физиологик – табиий, ижтимоий- иқтисодий эҳтиёжларни қондиришнинг никоҳ асосида тартибга солинадиган тизими бўлиб, бир – бири билан ижтимоий руҳий жиҳатдан қариндош -уруғчилик муносабатлари асосида иқтисодий жиҳатдан мулкий муносабатлар уйғунлигида биргаликда фаолият юритувчи кишилар бирилигидир