Ishlab chiqarish xarajatlari tog’risida tushuncha

ikkinchi bosqichda
ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan foyda tovarlarni 
sotilgandan so’ng olingan pul daromadi bilan xarajatlarning farqi ko’rinishida to’liq 
namoyon bo’ladi.
Iqtisodiy foyda umumiy pul tushumidan barcha ichki va tashqi xarajatlar, 
shuningdеk, mе’yordagi foydani chеgirib tashlash orqali aniqlanadi.
Buxgaltеriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul 
summasidan ishlab chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlash yo’li 
bilan aniqlanadi. 
Shu sababli buxgaltеriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki 

---

16 
xarajatlar miqdoriga ko’proqdir. Bunda ichki xarajatlar har doim o’z ichiga 
mе’yordagi foydani ham oladi. 

XULOSA 
Xarajatlar - bu mahsulot ishlab chiqarishni amalga oshirish bilan bog'liq bo'lgan 
ma'lum vaqt davomida qilingan barcha xarajatlar yoki xarajatlarning yig'indisi, ya'ni 
asosiy nuqta - bu xarajatlarning vaqtinchalik xarakteristikasi va ularning mahsulot 
ishlab chiqarish bilan bog'liqligi. 
Xarajatlar quyidagicha tasniflanadi: boshqaruv qarorlarini qabul qilish (aniq va 
muqobil); xarajatlarning iqtisodiy elementlari; xarajatlar bo'yicha maqolalar; 
texnologik jarayonga munosabat (to'g'ridan -to'g'ri va bilvosita); ishlab chiqarish 
jarayonidagi rollar (ishlab chiqarish va ishlab chiqarishdan tashqari); xarajatlarning 
maqsadga muvofiqligi (unumli va ishlab chiqarish bo'lmagan); qamrab olish 
imkoniyatlari (rejalashtirilgan va rejadan tashqari); ishlab chiqarish hajmiga 
nisbatan (o'zgaruvchilar va doimiylar); paydo bo'lish chastotasi (joriy va bir 
martalik); davlat tomonidan tartibga solish darajasi (standartlashtirilgan va 
nostandart); boshqaruv tizimida foydalanish (bashorat qilingan, rejalashtirilgan va 
haqiqiy); iqtisodiy mazmun (moddiy, mehnat, pul). 
Ishlab chiqarish tannarxi - bu tabiiy resurslar, xom ashyo, materiallar, yoqilg'i, 
energiya, asosiy vositalar, mehnat resurslari, shuningdek ishlab chiqarish jarayonida 
ishlatiladigan boshqa xarajatlar smetasi. 
Xarajatlarni kamaytirish korxonaning moliyaviy holatini yaxshilashga olib keladi, 
mehnat resurslarini, moddiy -texnik resurslarni tejash demakdir, shuningdek, 
foydani ko'paytirishning eng muhim omili hisoblanadi. Xarajatlarni tahlil qilish 
mahsulot birligini qisqartirish zaxiralarini aniqlash imkonini beradi. 

---

17