Islom tarixi va falsafasi

                              Kichik guruxlardagi dinamik jarayonlar. 

Mahlumki,  guruxda  tu’langan  kishilar  urtasida  doimiy  mulokot  va  munosabatlar 

mavjud  buladiki,  ularning  mazmuni  va  yunalishiga  kura,  uziga  xos  sotsial 

‘sixologik muxit shakllanadi. Bu muxit guruxning tarakkiyotini xam, undagi turli 

jarayonlarni xam belgilaydi. Guruxning dinamik jarayonlari deganda avvalo uning 

shakllanishi  jarayoni,  liderlik  va  guruxda  turli  karorlarni  kabul  kilish  jarayoni, 

guruxlar xar bir shaxsga tahsiri kabilar tushiniladi. 

     Guruxning shakllanishi, uning ‘aydo bulishi xakida ga’iriladagan bulsa, avvalo 

shuni  tahkidlash  lozimki,  gurux  jamiyat  extiyojlari  va  ijtimoiy  talablar  asosida 

‘aydo  buladi.  Masalan:  sinf  jamoasi  doimo  bolalarning  tugilishi,  rivojlanishi  va 

---

 

 

20 

ularning  maktabda  tahlim  olishlari  kerakligi  uchun,  talabalar  guruxi  xam  shunga 

uxshash oliy mahlumotli shaxslar kerak bulganligi uchun ‘aydo buladi va xokazo. 

Lekin  bu  masalaning  ijtimoiy  tomoni.  Uning  sof  ‘sixologik  tomoni  xam  borki, u 

odamlarning  nima  jamoalarda  ishlashi,  odamlar  ichida  bulishi  bilan  boglik. 

CHunki  xar  bir  normal  insonda  mulokotda  bulish  extiyoji  xamda  turli  xayotiy 

vaziyatlarda  uzini  ijtimoiy  ximoyada  sezish  extiyoji  borki,  bu  narsa  narsa  turli 

kichik  jamolarda  ularni  bulishini  takozo  kiladi.  Lekin  guruxga  ahzo  bulish  bilan 

birgalikda xarbir individ kator guruxiy jarayonlarning guvoxi buladi. 

    Birinchidan, gurux uz ahzolariga mahlum tarzda ‘sixologik kursatadi. Bu xodisa 

‘sixologiyada  «konformizm»  deb  ataladi  (uzbek  tilida  «moslashish»  mahnosini 

anglatadi). Bu xodisaning moxiyati shundan iboratki u individning guruxda kabul 

kilinadigan normalar, fikrlar, xulk-atvor standartlarini kanchalik kabul kilishi yoki 

kabul  kilmasligi  bilan  boglik.  Gurux  fikrini  kanchalik  tez  kabul  kilish,  uning 

tahsiriga  berilish  individ  bilan  guruxning  ziddiyatlarini  oldini  olish  mumkin. 

SHuning uchun xam individ ana shunday xatti-xarakat kilishga intiladi. Lekin ana 

shunday gurux fikriga, xarakatiga kushilish turli shakllarda bulishi mumkin: tashki 

konform individ gurux fikriga nomigagina kushiladi, aslida ruxan u guruxga karshi 

turadi. Ichki konformlilik- individ gurux fikriga tuligicha kushiladi va ruxan kabul 

kiladi.  Ana  shunday  xollarda  individ  bilan  boshkalar  urtasida  ziddiyat  yeki 

konfliktlar  ‘aydo  bulmaydi.  Bu  urinda  yana  bir  tushuncha  bor,  u  xam  bulsa 

«negativizm»  tushunchasidir,  bu  individning  xar  kanday  sharoitda  xam  gurux 

fikriga karshi turishi va uzicha mustakil fikr mavkeini namoen kilishdir. Bu tabiiy 

individ  uchun  nokulay,lekin  mustakil  fikr,  odil  xarakatlar  doimo  xurmat 

kilinadigan jamoalarda negativizm xodisasi yomon illat sifatida kabul kilinmaydi.  

      Guruxdagi yana bir jarayon- bu guruxning uyushkokligi muammosidir. Gurux 

ahzolarining bir-birlarini dunyokarashlari xayotiy ,’rintsi’lari, kadriyatlarini yaxshi 

tasavvur  kilishlari  bunday  uyushkoklikning  birinchi  omilidir.  Ikkinchi  va  asosiy 

omil- bu usha guruxni birlashtirib turgan faoliyat maksadlarini uning yunalishi va 

mazmunini bilishdagi goyaviy birlikdir.Umuman eks’erimental tadkikotlarda kayd 

etilgan guruxga oid fikrlardagi umumiy uyushkoklik ijobiy zamin xissoblanadi. 

Kichik guruhlar, odatda, unchalik ko'p boimagan ikki kishidan tortib bir necha 

o'n  kishini  birlashtiradi.  Kichik  guruhlarga:  oila,  o'quv  maskanidagi  guruhlar, 

ishlab  chiqarish  korxonalaridagi  brigada-larni  kiritish  mumkin.  Kichik  guruh 

birlamchi  va  mikroguruh  deb  ham  yuritiladi.  Bu  guruhda  shaxsiy  munosabat  va 

aloqalar  bevosita  va  mustahkam  asosga  qurilgan  boiadi.  Kichik  guruhning 

jamiyatda lutgan o'rni haqida gapirganda quyidagilarga e'tibor qaratish lozi'm: 

2) 1)  inson  bolasi  o'ziga  mansub  boigan  guruh  a'zolari  bilan  ijtimoiy 

munosabatlarga  kirishgandagina,  u  shaxs  boiib  voyaga  yetadi.  Jamiyatdan 

tashqarida  inson  shaxs  boiib  voyaga  yetmaydi,  jamiyat  esa  kichik-kichik 

guruhlardan tashkil topgan yirik ijtimoiy organizm-dir. Shaxsga xos bo'lgan qaysi 

bir  xususiyatni:  saxiylik  yoki  xasislik,  rostgo'ylik  yoki  yolg'onchilik,  kamtarinlik 

yoki  takabburlik  va  shunga  o'xshash  yuzlab  xususiyatlarini  olib  o'rganadigan 

boisak,  uning  bar-chasi  ijtimoiy  xarakterga  ega  ekanligini  bilamiz;  guruh  doimo 

shaxs  faoliyatiga  u  yoki  bu  darajada  ta'sir  ko'rsa-tib,  uning  xuiq-atvorini  nazorat 

qilib  turadi.  Shaxsning  guruhda  baja-radigan  faoliyati  bilan  tanholikda  o'zi 

---

 

 

21 

bajaradigan faoliyati o'rtasida tafovut mavjudligi eksperiment asosida o'rganilgan; 

3) kichik  guruhlarda  maqsadlar  va  faoliyatning  umumiyligi  mav-jud  bo'ladi. 

Birgalikda qilinadigan faoliyat guruhiy ongni paydo qi-ladi, ya'ni ma'lum guruhga 

mansublik  unda  mavjud  bo'lgan  tartib-qoidalarga  bo'ysunish,  burch,  mas'uliyat, 

vazifalarni anglash shaklla-nadi; 

4) kichik  guruhga  ta'sir  etib  turuvchi  liderning  (peshqadam)  ajra-iib  chiqishi, 

uning tan olinishi guruh faoliyatiga ta'sir ko'rsatadi. 

Qator  amaliy  va  nazariy  maqsadlar  kichik  guruhga  xos  bo'lgan  qonuniyatlarni 

chuqurroq bilib olishni taqozo qiladi. Bularga quyida-gilar kiradi: 

a) jinoyatchilikka  qarshi  kurashishda  va  ularning  oldini  olishda,  jamiyatda 

qonunbuzarlik va jinoyatlarni to'ldiruvchi ijtimoiy-psixolo-gik omillar o'rganiladi; 

b) psixologik  mos  kelish  masalalarini  o'rganish,  qiyin,  murakkab  sharoitlarda 

ishlash uchun sherik tanlash masalasi; 

c) guruh  tuzilishi,  uning  strukturasi,  miqdorini  bilish.  Faoliyat  xa-rakteriga 

ko'ra, guruh miqdori har xil bo'lishi mumkin. 

Guruh  a'zolari  o'rtasida  mavjud  bo'lgan  o'zaro  aloqalar  maqsad  va  xarakteriga 

ko'ra barcha guruhlarni rasmiy va norasmiy guruhlarga bo'lishimiz mumkin. 

Rasmiy  guruhda  guruhning  har  bir  a'zolarini  tutgan  o'rni,  huquq  va  burchlari, 

qat'iy normalari, qoidalari asosida belgilab qo'yilgan bo'ladi. Shu normalar asosida 

shaxslararo  munosabatlar  vujudga  kela-di.  Xizmat  vazifalarini  bajarish  xarakteri, 

mas'uliyat darajasi va guruh faoliyatiga qo'shgan hissasiga qarab guruhlarning har 

bir a'zosi o'z mavqeiga ega bo'ladi. 

Norasmiy  guruhda  aniq  maqsadlar  belgilanmagan  kishilar  o'rtasi-dagi 

munosabatlar  esa  hissiy-psixologik  tuyg'ular  orqali  qo'shilgan  bo'ladi.  Norasmiy 

guruhdagi  munosabatlar  ma'lum  bir  tuzilishga,  nor-malarga  ega  boiishi  ham 

mumkin.  Agar  norasmiy  guruh  rasmiy  guruh  ichida  bo'lsa,  u  jamoadagi  guruh 

deyiladi.  Bunday  guruh  a'zolarining  aksariyati  bir-birlarini  yaxshi  bilgan  kishilar 

bo'ladi.  Hozirgi  kunda  respublikamizda  turli  xil  jinoiy  norasmiy  guruhlar 

mavjuddir. 

Ularning 

maqsad 

va 

vazifalarini 

guruh 

lideri 

belgilaydi. 

Turli 

ekstremistik-terroristik, 

uyushgan 

jinoiy 

guruhlar 

hamda 

diniy- 

ekstremistik  guruhlar  bularga  misol  bo'la  oladi.'Ularning  asl  maqsadi 

har 

xil 

terroristik 

harakatlar, 

omma 

orasida 

mish-mishlar 

tarqatish, 

ommani 

turli 

diniy-ekstremistik 

g'oyalar 

bilan 

zaharlash, 

davlat 

to'ntarishini  uyushtirib,  hokimiyatni  qoiga  olish,  dinlararo  va  millat- 

lararo  adovat  va  nafratni  qo'zg'atishdir.  Bu  norasmiy  guruhlar  asosan 

kichik guruhlarni tashkil etadi. 

 

Birgalikda qilinayotgan faoliyatning mazmuni, maqsadi, vazifa-lari, prinsip va 

ahamiyatiga ko'ra guruhlar turlicha bo'ladi. Kichik   

: 

guruhlarning bir necha turlari 

mavjud.