Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
1) o‘quvchi (
talaba
); 2) ta’lim maqsadi; 3) ta’lim mazmuni; 4) o‘quv jarayoni; 5) 
o‘qituvchi (
pedagog
) yoki texnik vositalar; 6) ta’limning tashkiliy shakllari. 
Evristik ta’lim muammoli ta’limning muqobili sifatida e’tirof etiladi
1
.
Muammoli ta’lim real ijodiy jarayonni modellashtirish hisobiga muammoli vaziyatni 
yaratish, muammoni hal qilish yo‘llarini izlashni boshqarishga xizmat qiluvchi o‘qitish metod 
va vositalari tizimini o‘z ichiga oladi. Unga ko‘ra yangi bilimlarni egallash pedagog yordami 
bilan ta’lim oluvchilar tomonidan mustaqil kashfiyotlarni yaratishdek taassurot uyg‘otadi. 
Buning uchun quyidagi ikki omil mavjud bo‘lishi zarur:
1. Muayyan o‘quv materialini o‘zlashtirish bo‘yicha bilish ehtiyojining yuzaga kelishi. 
2. Ma’lum vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan umumlashgan yangi bilimlarni 
egallash. 
Bu turdagi ta’limda muammoli vaziyatlarni modellashtirish uchun eng maqbul material 
fan va texnika tarixiga oid ma’lumotlar hisoblanadi
2
. 
Zamonaviy ta’lim amaliyotida modul ta’limidan ham samarali foydalanilmoqda. Modul 
ta’limi – o‘quv materiali (axboroti)ni blok – modul asosida taqdim etishga asoslanuvchi ta’lim 
sanaladi. Mazkur ta’limning mohiyati ta’lim mazmunining mustaqil tashkiliy-metodik bloklar 
– modullardan tarkib topishi bilan tavsiflanadi. Modullarning tarkibiy tuzilmasi va hajmi 
didaktik maqsad, ta’lim oluvchilarning ixtisosligi, tabaqasi, ta’lim oluvchining o‘quv kursini 
individual o‘zlashtirishga bo‘lgan xohishidan kelib chiqib belgilanadi. Modullar majburiy va 
ixtiyoriy bo‘lishi mumkin.
Mazkur ta’limning muhim elementi sifatida bilimlarni baholashning reyting tizimi ko‘zga 
tashlanadi. Modul ta’lim oluvchilarining mustaqil ta’lim olishlarini yo‘lga qo‘yish, ularni 
ma’lum o‘quv materiallari bilan ta’minlash, ularning ta’limiy faoliyati yuzasidan monitoringni 
tashkil etishda foydalaniladi. Uni qo‘llashda beriladigan yaxlit o‘quv materiali blok, modul 
(alohida ajratilgan qism)larda 1-blok, 2-blok va h.k. tarzida taqdim etiladi.
Modul ta’limi asosida masofaviy ta’limni ham yo‘lga qo‘yish mumkin. Bunda ta’lim 
oluvchilar alohida chop etilgan yoki kompyuter varianti ko‘rinishidagi bloklardan iborat 
materiallar bilan ta’minlanadi. Taqdim etilgan materiallar ta’lim oluvchilar tomonidan to‘la 
o‘rganilgandan so‘ng ularga nazariy bilimlarga egalikni mustaqil baholash va mavjud 
bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiluvchi psixologik topshiriqlar beriladi.
Dasturiy ta’lim – ta’lim oluvchilarning ehtiyoj, qiziqish, imkoniyat, bilimlarni o‘zlashtirish 
va yosh darajalarini inobatga olgan holda ishlab chiqilgan o‘quv dasturlari bo‘yicha tashkil 
etiladigan ta’lim. O‘yin texnologiyalari ta’lim oluvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash, 
ularda ma’lum hayotiy voqelik, hodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun dastlabki 
ko‘nikma, malakalarni hosil qilishga xizmat qiladi.
Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (m: ta’lim oluvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, 
ta’lim muassasalarining rahbarlari, jamoatchilik tashkilotlarining vakili sifatida turli rollarni 
bajarish ta’lim oluvchilarga pedagogik faoliyat mazmuni bilan yaqindan tanishish 
imkoniyatini yaratish asosida ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga nazariy, amaliy va 
ruhiy tayyorgarlikka erishish nuqtayi nazaridan yordam beradi.
1
Проблемное обучение // http://ru.wikipedia.org/wiki. 
2
Проблемное обучение // http://psihotesti.ru/gloss/tag/problemnoe_obuchenie. 
158

---