|
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2
intiladi va qiziqadi. Rollarga asoslangan o‘yin ta’lim usuli sifatida bolalarni uyushtiradi va
bilim imkoniyatlarini kengaytirib, shaxs sifatida shakllantiradi. Rolli o‘yinlar bolaning erkin
fikrlashi, suhbatdoshiga nimanidir aytishi, so‘rashi, isbot qilishi, tushuntirishiga imkoniyat
yaratadi. Dialogdan farqli ravishda, rolli o‘yinlar nimaga (motiv) va nima uchun (maqsad,
sabab) kabi savollarga javob beradi. Shunday qilib, o‘yinda qatnashayotgan bolalarning
asosiy diqqatini suhbat mazmuniga qaratadi. Bolalar o‘yin jarayonida suhbatni boshlash,
suhbatdoshiga savollar berish, savollarga javob berish kabi malakalarni egallaydilar.
O‘quvchilar o‘yinni aniq maqsadga yo‘naltirga holda amalga oshirsa, kutilgan natijaga
erishishi mumkin. Rolli o‘yin o‘quvchilar guruhi tomonidan qiziqib qabul qilingan, ularga
tanish bo‘lishi kerak. Oldindan har bir obrazni izohlab berish lozim. O‘quvchi o‘yin jarayonida
ikkilamchi darajali rollarda ishtirok etishi mumkin, lekin bosh rolda emas. Chunki bu holda
rolli o‘yin ta’limning an’anaviy usullaridan biriga aylanib qoladi. Muloqotda yo‘l qo‘yilgan
kamchiliklarni o‘yin jarayonida emas, balki undan keyin muhokama qilish maqsadga
muvofiqdir. Bolalar nutqini rivojlantirish davomida mustaqil fikrlashga, izlanuvchanlikka va
umumlashtirishga undovchi usullarni qo‘llash muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarni yangi
material bilan tanishtirishda, oldin o‘zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlashda, ularning so‘z
boyligini oshirish va tafakkurini rivojlantirishda didaktik o‘yinlardan foydalanish mumkin.
Ta’kidlash joizki, soddalik, bir xillik, xohishsiz takrorlashlar bolalarni toliqtirib, befarq qilib
qo‘yadi. O‘yin davomida «Kim tez bajaradi?» - deb faolliklarini oshirish ularda qiziqish
uyg‘otadi. Shuningdek, topshiriqlarni bajarishda bolalar g‘olib chiqish, boshqalardan orqada
qolmaslik, ularni bajarishga qodir ekanini ko‘rsatish hissi bilan harakat qiladilar. Bolalarning
aqliy va jismoniy
rivojlanishida o‘yin
muhim
ahamiyat kasb etadi.
Chunki u keng tarbiyaviy
muammolar bilan uzviy bog‘liqdir. O‘yinlar faqat didaktik vosita bo‘lib qolmay, bola
faoliyatining asosiy shakli ham hisoblanadi. Shuning uchun biz o‘yinning nozik tomonlarini
hisobga olmay, o‘yin faoliyatini boshqarishni o‘rganmay turib, oldimizda turgan mas’uliyatli
vazifalarni hal qila olmaymiz. Didaktik o‘yinlarni rollarga bo‘lib bajarish, biror qoida asosida
bajarish, ijodiy ravishda bajarish kabi turlar berilgan. Bundan maqsad bolalarning so‘z
boyligini oshirish, tasavvur va tafakkur doirasini kengaytirish, ularda jamoa munosabatlarini
tarbiyalashdan iborat. O‘yin — bu bolalar uchun o‘qish, mehnat qilish va tarbiya vositasidir.
Biroq pedagog ushbu tavsiya materiallarini o‘rgatishda darsning asosiy qismini o‘yin
mashg‘ulotiga aylantirib yubormasligi, shuningdek, o‘yindan darsdagi bo‘sh vaqtni to‘ldirish
maqsadida foydalanmasligi va dars jarayonida o‘yin o‘tkazishdan oldin asosiy maqsadni
tushunib olishi zarur
1
. O‘yin elementlari va o‘yin xarakteridagi topshiriqlar bolalarni
mashg‘ulot materiallarini o‘zlashtirishiga qarab belgilanadi. Ma’lumki, nutq faoliyatiga
psixologik nuqtayi nazardan yondashsak, fikrni bayon qilish jarayoni bir necha bosqichdan
iborat ekanini ko‘ramiz, ular: motiv, maqsad va niyatdir. Ular so‘z va jumlalar orqali
suhbatdoshga yetkaziladigan fikr, unga iltimos qilish, buyruq berish, uning fikrini ma’qullash
yoki unga e’tiroz bildirish, uni ishontirish, gapni inkor qilish kabilar tarzida namoyon bo‘ladi.
Mavjud hayotiy vaziyatda motiv, maqsad va niyat tabiiy muloqat tarzida amalga
oshiriladi. Biroq, zaif eshituvchi bolalarni so‘z boyligini oshirishda fikr va xohish-istaklarini
bildirish va ma’lumot olishga undash uchun maxsus vaziyatlarni tashkil qilish zarurati paydo
bo‘ladi. Bu vaziyatlar ularning ehtiyojidan kelib chiqishi kerak. Bunday vaziyatlarning mavjud
1
Yo‘ldoshev J, Usmonov S. Pedagogik texnologiya asoslari. –T.: O‘qituvchi, 2004. .
168
Do'stlaringiz bilan baham: |
