Istiqlol avlodi

BOLALAR BILAN TA’LIM JARAYONINI QANDAY TASHKIL ETISH 
KERAK 
 
Jarohat 
olgan 
o‘quvchilarning xotiralari o‘quvchining o‘ziga ham, 
o‘qituvchilarga ham, umuman o‘quv jarayoniga ham salbiy ta’sir qiladi .
Ruhiy 
jarohat 
olgan 
bolalar diqqatni jamlash, e’tibor 
va 
xulq-atvor 
bilan 
qiyinchiliklarga 
duchor 
bo‘lishida namoyon bo‘ladi. 
Ba’zi o‘quvchilar haddan tashqari 
odamovi 
bo‘lishi 
va 
yakkalanishlari 
mumkin, 
boshqalari esa giperaktiv bo‘lishi 
mumkin.

---

62 
Ko‘pchilikni ba’zan darslardan chetlashtirish, ya’ni ma’lum muddat o‘qishdan 
ozod qilish kerak bo‘ladi. 
O‘quv jarayoniga moslashish jarayonini qanday osonlashtirish mumkin? Mana 
bir nechta tavsiyalar: 
bir muncha vaqt uchun darslarni qisqartirib, mazmuni bir xil ammo hajmi oz bo‘lgan 
dars jadvalini tuzing;
Kezi kelgan vaqtda turli xil tadbirlar va o‘tmishida yuz bergan voqealarni eslatuvchi 
holatlardan o‘quvchining normal hayotga ko‘nikgunicha va uni hayotga qiziqtirib 
olgunimizga qadar kechiktirish foydadan xoli bo‘lmaydi.
Bu mavjud qiyinchiliklardan chiqish yo‘llarini topishga yordam beradi va bolalarning 
o‘tmishdagi jarohatni eslatuvchi omillarga bardosh berish qobiliyatini yaxshilaydi; 
Uning ota-onasini muassasaga taklif etib dars jadvalidagi o‘zgartirishlarni to‘g‘ri 
talqin etib tushuntirish va sabablarini ko‘rsatish lozim. Unga bu muxim ekanini va bu 
uzoq vaqt davom etmasligini ta’kidlab o‘tish lozim. 
Barcha oddiy odamlar kabi o‘qituvchilarda ham o‘quvchilardan hissiy ko‘rinishlari 
bilan farqlari katta. Eng muhimi samimiy bo‘lishdir. Bolalar o‘qituvchilarning ulardagi 
ruhiy jarohatlari bilan qanday munosabatda bo‘lishlarini juda yaxshi bilishadi.
Shuning uchun, tabiiy his-tuyg‘ularingizni, masalan, qayg‘ularingizni ifoda 
etish juda normaldir. Bolalardagi o‘tmishdagi ruhiy jarohat tufayli yuzaga kelgan 
jarayonlarni tiklanishiga kutilganidanam ko‘proq vaqt talab etilishi mumkinligiga 
tayyor turishlari judayam muhim. 
Jabrlangan o‘quvchilar sinfda asabiylashish va tajovuzkor xatti-harakatlarni 
ko‘rsatishi mumkin. Ayniqsa bunday bolalar bilan o‘qituvchilar qiynalishadi. Biroq, bu 
xatti-harakatlar jarohatdan keyingi stressga normal javobdir.
Bu shuningdek, yo‘qotish haqida aniq xotiralarga ta’sirlanish holati bo‘lishi 
mumkin. Masalan, yaqin do‘stini yo‘qotgan o‘quvchi boshqa o‘quvchilar shaxsiy 
munosabatlar haqida gaplashganda bezovtalanishi mumkin. 
Ba’zi yosh bolalar o‘yinlarda ko‘proq tajovuzkor. Shuni yodda tutish kerakki, 
ularning ko‘plari o‘zlarining o‘tmishlarini tushunishlari va o‘z ruhiy holatlarini 

---

63 
yengishga nisbatan qobiliyatlari darajasidan ancha oshib ketgan. Ba’zan ularning xatti-
harakatlari "rekonstruktiv xatti-harakatlar" deb nomlangan shaklni oladi.
Bu shuni anglatadiki, bola jarohati yoki uning o‘zini o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan 
(ba’zan haddan tashqari dramatik) himoya xatti-harakatlarini namoyish etadi. 
Tajovuzkor, buzg‘unchi xatti-harakatni boshqarishning bir usuli uning sabablarini 
aniq tushunishdir. Shu bilan birga, siz o‘quvchilaringizga muayyan vaziyatda nima 
uchun tajovuzkor ekanligini tushunishga yordam berishga harakat qilishingiz mumkin.
Siz bunday o‘quvchini darsdan keyin uchrashishga taklif qilishingiz mumkin, uni 
bezovta qiladigan va g‘azablantiradigan narsalar haqida alohida gaplashish uchun. 
Farzandingizga unga nima bo‘lganligini tushuntiring va xatti-harakatlaringizni 
boshqarish usullari haqida gapiring. Agar tajovuzkor xatti-harakatlari yo‘qolmasa, 
bunday o‘quvchi maxsus yordamga muhtoj bo‘lishi mumkin. 
Oddiy hayotiy faoliyatning buzuvchi yoki bezovta qiluvchi belgilariga batafsil 
to‘xtalib o‘tamiz.