K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

Buxgalteriya hisobining ob’ektlari

Xo‘jalik faoliyatini

tashkil qiluvchi

jarayonlar

Xo‘jalik aktivlari

23. 
    Ta’minot jarayoni
    

23. 
    Ishlab chiqarish jarayoni
    

23. 
    Sotish jarayoni
    

1.Uzoq muddatli aktivlar

23. 
    Asosiy vositalar
    

23. 
    Nomoddiy aktivlar
    
24. 
    Kapital investitsiyalar
    

23. 
    Moliyaviy investitsiyalar
    
24. 
    Uzoq muddatli qarzlar
    

2.Qisqa muddatli aktivlar

23. 
    Tovar –moddiy boyliklar
    

23. 
    Pul mablag‘lari
    
24. 
    Kelgusi davr harajatlari
    
25. 
    Kechiktirilgan harajatlar
    

23. 
    Olinadigan schyotlar (debitorlik qarzlar)
    

Xo‘jalik

aktivlarining

manbalari

1.Xususiy kapital

23. 
    Ustav kapitali
    

23. 
    Qo‘shilgan kapital
    
24. 
    Rezerv kapitali
    
25. 
    Taqsimlanmagan foyda
    
26. 
    Maqsadli tushumlar
    

23. 
    Rezervlar
    

2.Majburiyatlar

23. 
    Qarz va kreditlar
    

23. 
    Ta’minotchilarga to‘lanadigan schyotlar
    
24. 
    Soliqlar va majburiy ajratmalar bo‘yicha qarzlar
    

23. 
    Ish haqi bo‘yicha qarzlar
    

23. 
    Ta’sischilarga qarzlar
    

23. 
    Boshqa kreditorlik qarzlari
    

Xo‘jalik faoliyati		1.Foyda
natijalari		2.Zarar

3-chisma. Buxgalteriya hisobining predmetini tashkil qiluvchi ob’ektlar

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

15

olingan foyda yoki zarari, sotish jarayonining harajatlari, unga doir soliqlar va boshqa ko‘rsatkichlar hisobga olinadi.

Buxgalteriya hisobining birinchi guruh ob’ekti bo‘lib hisoblangan xo‘jalik faoliyati faqatgina uni tashkil etuvchi jarayonlarni doimiy va uzliksiz ravishda amalga oshirib borgan holda mavjud bo‘ladi. Bu jarayonlarni bir birisiz tasavvur etib bo‘lmadi, chunonchi ta’minotsiz ishlab chiqarish, ishlab chiqarishsiz esa sotish jarayoni amalga oshmaydi. Sotish bo‘lmasa korxonaga pul kelib tushmaydi, pulsiz esa ta’minot, ishlab chiqarish jarayonlarini yangidan takrorlab va rivojlantirib bo‘lmaydi. Bundan xulosa qilsa bo‘ladiki, xo‘jalik faoliyati mablag‘larni usliksiz aylanishidan va ko‘payib borishidan iboratdir. Buyuk iqtisodchi Karl Marks xo‘jalik faoliyati jarayonlarini kapitalning aylanishi deb e’tirof etib, uni o‘zining «Kapital» asarida quyidagicha ifodalagan edi.

MP
P ICH TM T P¹


MV
Bu yerda: P-pul, MP-mehnat predmetlari, MV-mehnat vositalari,


TM-tayyor mahsulot, T-tovar, P ¹ - sotishdan olingan pul.

Xo‘jalik faoliyatining barcha jarayonlari buxgalteriya hisobining muhim ob’ektlari bo‘lib hisoblanadi. Har bir jarayonda yuz bergan operatsiyalar buxgalteriya hisobida o‘zining soniy o‘lchovini va sifat tavsifini topadi. Buxgalteriya hisobi ta’minot jarayonida mehnat predmetlari va vositalarini qancha miqdorda, qaysi baholarda, qaysi ta’minotchilardan sotib olininganligi, shuningdek ular bo‘yicha ta’minotchilar bilan hisob-kitoblarning holati to‘g‘risida batafsil axborot beradi. Ishlab chiqarish jarayoni bo‘yicha buxgalteriya hisobida qanday mahsulotlar ishlab chiqarilganligi, qancha ishlab chiqarilganligi, buning uchun qancha harajat qilinganligi, omborlarga qabul qilingan tayyor mahsulotning qiymati (tannarxi) va boshqa ma’lumotlar shakllanadi. Sotish jarayoni bo‘yicha buxgalteriya hisobi qancha mahsulot sotilganligi, kimlarga sotilganligi, qanday to‘lov turlari bo‘yicha sotilganligi, qanday baholarda sotilganligi, haridorlar bilan hisob-kitoblarning holati, sotishdan olingan tushum, sotishga doir harajatlar, sotishdan olingan foyda, undan to‘lanadigan soliqlar va boshqalar to‘g‘risida atroflicha axborot beradi.