Кимё-технология факултети кимёвий технология

Berilgan mahsulot tavsifi 

---

6 
 
Ko`pgina yengil va yuk tashuvchi avtomobillar hamda ba`zi samalyotlarda 
majburiy yoqiladigan porshenli ichki yonuv dvigatellar o`rnatilgan. Yoqilg`i 
tabiatiga qarab bu dvigatellar suyuq va gazli yoqilg`i dvigatellariga, silindrni toza 
zaryad bilan to`ldirish bo`yicha – to`rt taktli va ikki taktli dvigatellarga bo`linadi.
Uchqundan 
majburiy 
yoqiladigan 
avtomobil 
dvigatellari 
uchun 
mo`ljallangan yoqilg`ilarning asosiy komponenti bo`lib, uzoq vaqt davomida neftni 
oddiy haydash benzini hisoblangan. Bu mahsulot uning ekspultatsion sifatlari past 
ekanligi sababli hamma joyda katalitik reforming va kreking benzinlari bilan 
almashtirilyapti. Ulardan tashqari, avtomobil benzinlari tarkibiga alkilatlar, yengil 
benzin fraksiyalarining izomerlanish mahsulotlari, visbkreking, termik kreking va 
kokslanish benzinli fraksiyalari, benzol va toluolni ekstraksion ajratib chiqarish 
rafinatlari, gidro boyitilgan piroliz benzinlari, butan-butilenli fraksiyalarni 
kiritadilar. Xosslarini yaxshilash va resurslarini oshirish uchun avtomobil 
benzinlari tarkibiga oshib borayotgan miqdorda kislorod saqlagan brikmalarni – 
metil va ikkilamchi butyl spirtlarni, metil – uchlamchi butil va metil – uchlamchi – 
amil efirlarini (MUBE va MUAE) kiritilyapti.
Karbyuratorli dvigatelga ega bo`lgan avtomobillar uchun oxirgi vaqtlarda 
yoqilg`i 
sifatida 
siqilgan 
yoki 
suyultirilgan 
propan-butanli 
aralashma 
qo`llanilmoqda.
Neft haydalganda 150ºC da ajratib olinadigan fraksiya benzin fraksiyaasi 
hisoblanadi. Bu fraksiya molekulasida uglerod atomlarining soni 5 da 9 gacha 
bo`ladigan yengil uglevodorodlardan iborat bo`lib, ulardan yengil, o`rtacha va 
og`ir benzin mahsulotlar olinadi. 
-
Yengil benzin
-gazolin yoki petroley efiri. Qaynash harorati 40-70 ºC, 
solishtirma massasi 0,64-0,66 g/sm
3 
. Petroley efiri asosan, erituvchi sifatida 
ishlatiladi.
-
O`rtacha benzin
– haqiqiy benzin. Qaynash harorati 70-120 ºC, zichligi 
0,70 g/sm
3 
. Benzin fraksiyasi texnikaning qaysi sohasida ishlatilishiga qarab 
aviatsion, avtomobil benzini va boshqalarga bo`linadi. Texnikada o`rta 
benzin fraksiyasi asosan dizel dvigatellari uchun yonilg`i sifatida ishlatiladi.
-
Og`ir benzin
– ligroin. Qaynash harorati 120-140 ºC, solishtirma massasi 
0,73-0,77 g/sm
3 
. Bu fraksiya dizel dvigatellari uchun yonilg`i sifatida 
ishlatiladi. 
Hozirda Respublikami NQIZ larida A-66, A-72, A-80(76), AI - 91(93) va AI – 
98 markadagi benzinlar ishlab chiqarilmoqda. Bundan tashqari maxsus texnik shart 
bo`yicha oz miqdorda “Ekstra” benzini ham ishlab chiqarilyapti. Bu benzin AI – 
95 ham deb yuritiladi. Benzin markalarining ko`pligi ekspulatatsiyadagi 
avtomobillar dvigatellari talablarining turli xilligi bilan izohlanadi.
Aviatsion benzinlarning bazali komponentlari sifatida katalitik kreking 
benzinlari, ba`zi hollarda reforming katalizatorlari qo`llaniladi. Ekspultatsion 
xossalarini yaxshilash uchun alkilat, toluol, antidetanatsion va antioksidlovchi 
prisadkalar qo`shiladi. Aviatsion benzinlarning B-95/130, B-95/115, B-70 navlari 
ishlab chiqrilmoqda. Karbyuratotli dvigatellar uchun mo`ljallangan yoqilg`ilar 

---

7 
tarkibiga kiruvchi benzin fraksiyalarining taxminiy uglevodorodli tarkibi 
quyidagicha :