Kinematika mexanik harakat. Moddiy nuqta, trayektoriya, ko‘chish, yo‘l tushunchalari

uning bosib o‘tgan yo‘li deyiladi.
Yo‘l skalyar kattalik bo‘lib, u ham S harfi bilan 
belgilanadi. To‘g‘ri chiziqli ilgarilanma harakatda ko‘chishning moduli yo‘lga 
tengdir, ya'ni 
| ⃗|
. Ammo egri chiziqli harakatda hamisha ko‘chishning moduli 
yo‘ldan kichik bo‘ladi, ya'ni 
| ⃗|
. Hatto ko‘chish nolga teng bo‘lsa ham, yo‘lning 
uzunligi juda katta bo‘lishi mumkin. Masalan, avtokorxona navbatchisi ishni tugatib 
kelgan haydovchidan avtomashinani qabul qilayotganida avtomashina spidometrining 
ko‘rsatishi 300 km ga ortganligini yozib oldi. Bu yozuv nimani bildiradi: bosib 
o‘tilgan yo‘lnimi yoki ko‘chish uzunliginimi? Albatta spidometr ko‘rsatkichining 
ortishi uning yurgan yo‘l uzunligini S=300 km ga teng ekanligini bildiradi. 
Avtomashinaning ko‘chishi esa 
| ⃗|
, chunki uning boshlang‘ich va oxirgi 
vaziyatlarining geometrik o‘rni bir nuqtaga tushmoqda. 
Mavzuga doir masalalar yechish 
1. Uzunligi 400 m ga teng bo‘lgan poyezd, 300 m uzunlikdagi ko‘prikdan 
o‘tdi. Bunda povezdning bosib o‘tgan yo‘li nimaga teng? 
Berilgan: 
Yechilishi:
Uzunligi 
bo‘lgan poyezd, uzunligi 
bo‘lgan 
ko‘prikdan to‘liq o‘tishi uchun uning bosib o‘tgan yo‘li 
ga teng bo‘lishi kerak. Demak, poyezd ko‘prikdan to‘liq o‘tishi 
uchun uning bosib o‘tgan yo‘li 
ga
 
teng bo‘lishi kerak. 
Javob:
S=700 m. 
2. Sportchi uzunligi 400 m bo‘lgan yugurish yo‘lakchasini 2 marta aylanib 
chiqib, start berilgan joyga qaytib keldi. Bu harakatda sportchining bosib o‘tgan yo‘li 
L va uning ko‘chish moduli 
| ⃗|
nimaga teng? 

---

Berilgan: 
l
=400 m 
n=2 
L=? S=? 
Yechilishi:
bu masalada sportchi harakatni A nuqtadan boshlab 
yana A nuqtaga yetib kelyapti. Demak ko‘chishi nolga teng. 
| ⃗|
. 
Sportchi harakati davomida 400 m uzunlikdagi 
yugurish yo‘lkasini n marta aylanib o‘tyapti. Umumiy 
bosib o‘tgan yo‘l quyidagicha bo‘ladi. 
L=n·
l
bu yerda n – aylanishlar soni. 
L=2·400=800 m. 
Javob:
C) L=800; S=0. 
3. Biror jismning tekislikdagi harakati davomida koordinatalari A(6; 4) dan 
B(9; 8) ga o‘zgardi. Ko‘chish modulini toping.