Ko‘chirma va o‘zlashtirma gap bo‘yicha o‘tilganlarni takrorlash 9- sinf

Ko’chirma
Gap
M
K

So`zlovchi o`zgalarning gapidan ikki xil usulda foydalanadi:
Ko`chirma gap shaklida	O`zlashtirma gap shaklida
Birovning aynan keltirilgan gapi ko`chirma gap hisoblanadi.	Birovning mazmuni saqlanib, shakli o`zgartirilgan gapi o`zlashtirma gapdir.
“Intilganga tole yor”, – deydi xalqimiz.	Xalqimiz intilganga tole yorligini ta’kidlaydi.

Ko`chirma gapli qo`shma gap
Muallif gapi	Ko`chirma gap
So`zlovchining gapi	Birovning aynan keltirilgan gapi
Xalqimiz deydi:	«Intilganga tole yor».

Ko`chirma gapli qo`shma gaplarda tinish belgilarining qo`llanilishi
Qolip	Ko`chirma gap turi	Muallif gapi	Ko`chirma gap
M: «K».	Ko`chirma gap – darak gap	Xalqimiz deydi:	«Sabr tagi – sariq oltin».
M: «K?»	Ko`chirma gap – so`roq gap	Dоnоdаn so‘rаdilаr:	Ey dоnishmаnd, kishi uchun eng yaхshi nаrsа nimа?»
M: «K!»	Ko`chirma gap – his-hayajon gap	Yigitlarga kulib dedi:	«Marhamat, tabarruk qo‘llarini qo‘ysinlar!»

Ko`chirma gapli qo`shma gaplarda tinish belgilarining qo`llanilishi
Qolip	Ko`chirma gap turi	Ko`chirma gap	Muallif gapi
«K», – m.	Ko`chirma gap – darak gap	«Sabr tagi – sariq oltin», –	deydi xalqimiz.
«K?» – m.	Ko`chirma gap – so`roq gap	Ey dоnishmаnd, kishi uchun eng yaхshi nаrsа nimа?» –	deya dоnоdаn so‘rаdilаr.
«K!» – m.	Ko`chirma gap – his-hayajon gap	«Marhamat, tabarruk qo‘llarini qo‘ysinlar!» –	dedi kulib yigitlarga.

M: «K», – m. M: «K?» – m. M: «K!» – m.
Bunday vaqtda muallif gapidan so‘ng ikki nuqta qo‘yiladi, ko‘chirma gap qo‘shtirnoq ichidan bosh harf bilan boshlanadi. Ko‘chirma gap oxiri qo‘shtirnoq bilan yopiladi va muallif gapining davomi ko‘chirma gapdan vergul va tire bilan ajratilgan holda kichik harf bilan boshlanadi.

• Ertoyev: «Mayli, mayli, buni keyin gaplashamiz», – dedi kulib.
• Хаlil bоbо nеvаrаsigа girgittоn bo‘lib: «Hоy bоlаm, sеngа nimа bo‘ldi? А?» – dеr edi.

«K, – m, – k». «K, – m. – K». «K... – m. – K». «K? – m. – K». «K! – m. – K».
Bunday vaqtda ko‘chirma gap qo‘shtirnoq ichidan bosh harf bilan boshlanadi. Muallif gapi bilan ko‘chirma gapning uzilgan joyi vergul va tire bilan ajratiladi. Muallif gapidan so‘ng ko‘chirma gapning qolgan qismi nuqta va tire yoki vergul va tire bilan davom etadi.
«Husаyn Vоiz Kоshifiy Shаrqdа mа’lum vа mаshhur shахs, – dеb yоzаdi Nаjmiddin Kоmilоv «Tаfаkkur kаrvоnlаri» аsаridа. – U Nаvоiygа bаg‘ishlаb kitоb yоzgаn, uning mеhrini qоzоngаn yaqin kishisi, muхlisi, do‘sti edi».
«So‘z sаn’аtining qudrаti shundаki, – dеydi Аsqаd Muхtоr, – u hаyotdа аynаn bo‘lmаgаn nаrsаlаrgа, hоdisаlаrgа jоn kirgizib yubоrаdi».