Kurs ishi mavzu: arab tili harf so’z turkumining

 
 
«Кана»нинг хабари
َنﺎَﻛ Felining manosi <>dir. O’zbek tilidagi<> feli kabi
arab tilida xam bu fel ikki vazifani bajaradi; 
1.Mustaqil fel vazifasini . Masalan; 
ِﺔَﯾِﺮَﻘﻟا ﻰِﻓ ُﺖْﻨُﻛ ِﺲْﻣَأ_Kecha men qishloqda bo’lgan edim. 
2.Ot yoki sifat bilan birga kelib,o’tgan yoki kelasi zamonda turgan qo’shma
felning yordamchi feli vazifasini. Bunda bu fel bilan kelgan ot yoki sifat
noaniq holatda ega bilan jinsda va sonda moslashgani xolda tushum
kelishigida keladi.Masalan; 
ﺎًﻀﯾِﺮَﻣ
ُﺐِﻟﺎّﻄﻟا َنﺎَﻛ
_Student kasal edi. 
َنﺎَﻛ
ًﺔَﺒِﻟﺎَﻃ ُﺔَﻤِﻃﺎَﻓ
-Fotima student edi. 
ﺬﯿِﻣَﻼَﺗ ﺎﱠﻨُﻛ
-Biz o’quvchi bo’lgan edik. 
M: 
ﺮﻤﺜﻣ نﺎﺘﺴﺒﻟا نﺎﻛ
ا
Боғ мевали бўлди жумласидаги «
ﺮﻤﺜﻣ
ا
мевали» 
сўзи «кана»нинг хабари дейилади. 
«Кана» феълидан кейин икки исм келиб аввалгиси рафъ қилинади. У 
«кана»нинг исми дейилади. Иккинчиси эса насб қилинади. У «кана»нинг 
хабари дейилади. Шунинг учун «кана»нинг хабари насб исмлардан 
ҳисобланади. 
Kana va axovatuha arab tilidagi yordamchi fe’llar hisoblanadi.Yordamchi fe’l 
deb subyektni ish harakatini bildiruvchi yetakchi fe’l bilan birga kelib, unga 
qo’shimcha ma’no yuklaydigan fe’llarga yordamchi fe’llar deb ataladi.Yordamchi 
fe’llarni ” 
noqis fe’llarni mulammallovchisi
”deb ham atashadi.arab tilida 
yordamchi fe’llarning eng mashhulari 12tadir.Ular quyidagilar: 
نﺎﻛ – bo’ldi. 

---

رﺎﺻ – aylandi. 
ﺢﺒﺻأ – subh vaqtida bo’ldi. 
ﻲﺴﻣأ – kechqurun bo’ldi. 
ﻲﺤﺿأ – zuho vaqtida bo’ldi. 
ﻇ
ﱠﻞ – kunduzi bo’ldi. 
تﺎﺑ – tunda bo’ldi. 
لاذ ﺎﻣ – doim bo’ldi. 
ﱠﻚﻔﻧا ﺎﻣ – doim bo’ldi.
 
ﺊﺘﻓ ﺎﻣ – doim bo’ldi. 
حﺮﺑ ﺎﻣ – doim bo’ldi. 
ماد ﺎﻣ – bolgan vaqtida. 
رﺎﺻ ma’nosida bo’lgan ﻞﻤﻛ ،ﺎﱠﻤﺗ ،ﱠﺪﺗرإ ،لﻮﺤﺗ، لآ kabi fe’llarning her biri noqis 
fe’llar jumlasidan deb hisoblanadi.masalan: 
ًﺎﯿﻨﻏ ﺪﯾز لآ – Zayd boy bo’ldi. 
ءﺎﻣ ﺪﻤﺠﻟا لﻮﺤﺗ – Muz suvga aylandi. 
اًﺮﯿﺼﺑ ﺪﯾز ﱠﺪﺗرإ – Zayd ko’r bo’ldi. 
ﻦﯾﺮﺸﻋ ُﻢﻫارﺪﻟا ﱠﻢﺗ – Dirhamlar 20taga yetdi. 
ﺎﻔﻟأ ُﺮﯿﻧﺎﻧﱠﺪﻟا ﻞﻤﻛ – Dinorlar 1000taga yetdi. 
Noqis fe’llarning mutammioti (mukammallovchisi) har doim foilning sifatidan 
bo’ladi.Masalan: 
ﺪﯾز نﺎﻛ
ﺎﻤﻟﺎﻋ
jumlasidagi ﺎﻤﻟﺎﻋ Zaydning sifati kabi. 
Muzakkar va muannas bo’lishda hamda mufrod,tasniya va jam bo’lishda noqis 
fe’llarning mukammallashtiruvchisi foillariga ergashadi. 
Masalan:
ﻼﺟﺮﻟا نﺎﻛ ،ﺎﻤﻟﺎﻋ ﻞﺟﺮﻟا نﺎﻛ
ن
ﻦﯿَﻤﻟﺎﻫ
ﻦﯿِﻤﻟﺎﻋ لﺎﺟﺮﻟا نﺎﻛ،

---

Noqis fe’llari mukammallashtiruvchining har biri mansub bo’ladi.noqis 
fe’llarning masdari ham bir mukammallashtiruvchiga muxtoj bo’ladi. 
Masalan:
ﺎﻤﻟﺎﻋ ﺪﯾز نﻮﻛ
–
ﺐﯿﺠﻋ
Beshinchi fasl - «Fe’lni «nasb» xolatiga ko’yuvchi yuklamalar» faslida xozirgi 
kelasi-zamon fe’lini tushum kelishigiga ko’yuvchi to’rtta yuklama berilgan. Ular: 
istakni bildiruvchi ْنأ, kuchli inkor mazmunini ifodalovchi ْﻦﻟ , ish-xarakatning 
maksad-sababini anglatuvchi ﻲﻛ va إ
ذ
ْن yuklamalaridir. 
Shuningdek, ْنأ yuklamasining tarkibida uning ma’nosini 
beruvchi ﻰﺘﺣ, و , وأ, َل ,ف kabi boglovchilar keltirilgan. Shuni aytib o’tish 
kerakki, B.M.Grande o’zining «Kurs arabskoy grammatiki v sravnitelno-
istoricheskom osvehenii» nomli asarida yukoridagi boglovchilarni نأ tarkibida 
emas, balki mustakil xolda beradi . 
Oltinchi fasl - «Fe’lni “jazm” xolatida boshkaruvchi yuklamalar» deb nomlanib, 
bu faslda muallif fe’lni «jazm» (sukunli xolat) kiluvchi beshta –ﻢﻟ, ﺎّﻤﻟ, ِل , ْنأ va 
buyruk maylining inkor shaklini yasashda ko’llaniluvchi –ﻻ yuklamalari xakida 
ma’lumot beradi. 
«Boglovchilar fasli» deb nomlangan ettinchi faslda to’kkizta boglovchi, 
jumladan, biriktiruvchi و ,ف,ّﻢﺛ, ayiruvchi وأ , مأ, zidlovchi ﻞﺑ, ﻦﻜﻟ , 
xamda ﻻ va ﻰﺘﺣ boglovchilari izoxlangan, shuningdek, ﻢﺛ ning "ْﺖّﻤﺛ" - “summat” 
shakli xam ko’llanilgan.