Laboratoriya ishi qoidalari

YUQORI MOLEKULYAR BIRIKMALAR OLISH TEXNOLOGIYASI
Plastmassalarga asosiy tarkibiy qismini yuqori molekulyar birikmalar bo`lgan, yuqori xarorat va bosimda plastik xolatga o`ta oladigan, tashqi kuchli ta`sirida turli shaklga kira oladigan va berilgan shaklni uzoq vaqt saqlab qola oladigan materiallar kiradi.
Plastmassalarning tarkibida yuqori molekulali birikmalardan tashqari boshqa komponentlar: to`ldiruvchilar, plastifikatorlar, bo`yovchi moddalar, qotiruvchilar, stabilizatorlar va boshqalar bo`ladi. Plastmassalar sanab o`tilgan bu komponentlardan ba`zilarini tutgan bo`lishi yoki faqat smolaning o`zidan tashkil topgan bo`lishi mumkin.
Sintetik smolalar boshqa yuqori molekulalar birikmalar kabi polimerlanish va polikondensatlanish usullarida olinishi mumkin.
Polimerlanish-bu monomerning ko`pgina molekulalarini xuddi shunday elementlar tarkibli polimer molekulasiga birikish jarayonidir. Bunda qo`shimcha maxsulotlar hosil bo`lmaydi. Polimerlanish smolalardan polietilen va boshqa vinil hosilalarning polimerlanish maxsulotlari, masalan, polipropilen, polistirol polivinilxlorid, polivinilatsetat ko`p ishlatiladi.
Polikondensatlanish- ikki yoki undan ortiq funksional guruh tutgan monomerlarni ta`sirlashish jarayoni bo`lib, uning natijasida polimer bilan bir qator quyi molekulali qo`shimchalalr maxsulotlar hosil bo`ladi, masalan suv,ammiak, metil spirti.
Eng ko`p tarqalgan polikondensatlanish smolalariga fenolformaldegidli, mochevinaformaldegid, poliamidli smolalar kiradi.
Fenolformaldegidli smolalar fenol C₆H₅OH va formaldegid CH₂O mochevinaformaldegid smolalar mochevina (karbamid) CO(NH₂)₂ va enolformaldegidning polikondensatlanish hosil bo`ladi. Alkid smolalar ko`p asosli kislotalarning, masalan, ftal kislotasi (HOOC(C₆H₄)COOH va ko`p atomli spirtlarning, masalan gletsirinning CH<sub>2</sub>OH-CHOH-CH<sub>2</sub>OH polikondensatlanish maxsulotlari hisoblanadi.
Poliamid amolalar-bu ko`p asosli kislotalarning, masalan adipin kislotasi HOOC-(CH₂)₄-COOH_m diaminlar, (geksametilendiamin H₂N-(CH₂)₆-NH₂) bilan polikondensatlanish maxsulotlaridir.
Polikondensatlanish reaktsiyalarining tezligi va yo`nalishi, hosil bo`layotgan maxsulotlarning tarkibi va xarakteri reaktsiyaga kirishayotgan moddalarning nisbatiga, ularning xossalariga, funktsional guruxlarning miqdoriga, xaroratga qo`shimcha quyi molekulyar birikmalarni olib chiqib ketish tezligiga va qo`llaniladigan katalizatorning xarakteriga bog`liq bo`ladi. Katalizator sifatida kislotalar, ishqorlar, tuzlar ishlatiladi. Katalizatorning miqdori va xarakteriga, boshlang`ich reagentlarning nisbatiga qarab termoplast yoki termoreaktiv smolalar hosil bo`ladi.
Termoplast smolalar chiziqli strukturaga ega, qizdirilganda suyuqlanadi va sovugach yana qotadi, ma`lum erituvchilarda eriydi. Termoreaktiv smolalar uchun to`rsimon yoki fazoviy strukturalar xos bo`lib, qizdirilganda suyuqlanmaydigan va erimaydigan xolatga o`tadi. Fenol bilan formaldegid polikondensatlanish vaqtda fenol ortiqcha miqdorda olingan bo`1sa (7 mol fenolga 6 mol formaldegid) va kislotali katalizator ishtirokida (xlorid kislota) termoplast smolalri, ya`ni novolok smolalar hosil bo`ladi. Novolal smolasining hosil bo`lish reaktsiyasini quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin: