Laboratoriya ishi qoidalari

16-Laboratoriya
SOVUN OLISH
Oddiy sovun olish uchun xom ashyo sifatida hayvon yog`lari (qattiq) yoki o`simlik (suyuq) yog`lari ishlatiladi. Yog`lar glitserin va yuqori karbon kislotalarning murakkab efirlaridir. Hayvon yog`lari tarkibiga to`yingan karbon kislotalarning (laurin C₁₅₂H₃₅COOH, palmitin C₁₅H₃₁­COOH, stearin C₁₇H₃₅CCOH), o`simlik yog`lari tarkibiga –to`yinmagan (olein C<sub>17</sub>H<sub>33</sub>­COOH, geksadetsen C<sub>15</sub>H<sub>24</sub>­COOH, linol C<sub>17</sub>H<sub>29</sub>­COOH) karbon kislotalarning aralashmalari bo`ladi,
Hozirgi kunda sovun olish uchun asosiy xom ashyo sifatida o`simlik moylari ishlatiladi, ular oldindan vodorod yordamida katalizator ishtirokida gidrirlanadi (masalan, nikel) va qattiq yog`lar olinadi. Sovun bir nechta bosqichda olinadi:

1. 
   Gidroliz, 523-573 K va 25 10⁵ va 30 10⁵ Pa bosimda
   

avtoklavlarda suv bug`i ishtirokida yog`larni parchalash;

2. 
   Olingan yog` kislotalarini tozalash;
   
3. 
   Natriy gidroksidi yoki kaliy gidroksidi ishtirokida kislotalar sovunlash:
   

Sxematik tarzda sobvun olish quyidagi reaktsiyalar bilan ifodalashimiz mumkin:

R=C₁₁H₂₃; C₁₈H₃₁; C₁₇H₃₁
RCOOH+NaOH RCOONa+H₂O
Yuqori yog` kislotalarning natriyli yoki kaliyli tuzlari oddiy suvunlardir.
Natriyli sovun qattiq, kaliylisi suyuq. Sovun navi tarkibidagi yog` kislotalar miqdoriga bog`liq, u foizlarda ifodalanadi.
Yuqori sifatli xo`jalik va atir sovunlariga bo`yovchi moddalar va aromatic moddalarqo`shiladi.
Ishning maqsadi: Oziq-ovqat xom ashyosidan sovun olish va sovun namunasidagi yog` kislotalarining miqdorini aniqlash.
Reaktivlar: yog`, natriy gidroksidi, etanol yoki propanol, natriy xloridning to`yingan eritma ( , atir sovuni, xlorid kislota).
Jixozlar:
1. hajmi 100-150 ml chinni stakan (2 dona),
2. 100-250 ml kolbalar, 3. shisha tayoqcha
Ishni bajarish tartibi. Sovun olish. Yog`lar natriy gidroksidning spirtli eritmasi bilan gidroliz qiladi. Buning uchun 6 g yog` tortib olinadi, chinni stakanga joylashtiriladi va suyuqlanguniga qadar qizdiriladi. Natriy girsoksid eritmasi 2,5 g natriy girsoksidini 6 ml suv va 15 ml etanol yoki propanol-1da orqali tayyorlanadi.Natriy girsoksidning spirtli eritmasi aralashtirib turgan holda suyuqlangan yog`ga quyiladi. Hosil bo`lgan eritma 10-15 minut davomida qaynatiladi, unga 10-15 ml natriy xloridning to`yingan eritmasi solinadi va suvli hammomda sovutiladi. Yuzasida hosil bo`lgan sovun qatlami stakandan chiqarib olinadi, filtr qog`oz bilan quritiladi va tarozida tortib olinadi. Sovunning unumi olingan yog` miqdoriga qarab aniqlanadi.