Madraximov Alisher

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XOZAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI
Fakulteti 414-20 guruh
Ma’lumotlar bazasi fanidan
Labaratoriya ishi 1

Bajardi: Abduroziqov Abdumalik
Tekshirdi: Madraximov Alisher


TOSHKENT – 2022


LABORATORIYA MASHG’ULOTLARI MATERIALLARI
1 Laboratoriya ishi
Mavzu: Ma`lumotlar bazasini loyihalash. Mohiyat – aloqa diagrammasini qurish (ER modeli).
Ishdan maqsad: ma`lumotlar bazasini loyihalash uchun mohiyat – aloqa modelini ishlab chiqish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish.
Masalani qo`yilishi: ma`lumotlar bazasini lohiyalash va “Mohiyat–aloqa” modelini ishlab chiqish.
Uslubiy ko`rsatmalar: ma`lumotlar bazasini lohiyalash quyidagi tashkil etuvchilarini o`rganishni taqazo etadi. Ob`yektlar, ob`yekt xususiyatlari, bog`lanishlar (ob`yekt munosabatlari), vaqt oralig`i va hokazolar.
Bu erda ma`lumotlar bazasini qurish sohasi sifatida “ FAS-FOOD TAOMLAR ”tarmog`i olingan bo`lib, ma`lumotlar quyidagi ob`yektlarda saqlanadi:

1. 
   jadval.
   

“FAS-FOOD TAOMLAR” predmet sohasining ob`yektlari

№	Ob`yektlar
1	Xodimlar
2	Haridorlar
3	Hom ashyo yetkazib beruvchilar
4	filiallar
5	Taomlar

2. 
   jadval.
   

Xodimlar ob`yektining xususiyatlari.

ID	F.I.SH	Lavozim	Telefon nomeri	Yashash joyi	Ma’lumoti
1	A.L.Hakimova	Drektor	[phone]	Qibray tumani	Oliy
2	S.A.Soatova	Oshpaz	[phone]	Olmazor tumani	Oliy
3	R.K.Lazizova	Oshpaz	[phone]	Chilonzor tumani	Oliy
4	J.P.Hakimova	Afitsant	[phone]	Bektemir tumani	Oliy
5	O.U.Asadova	Afitsant	[phone]	Mirobod tumani	Oliy
6	R.P.Halimoa	Omborxonachi	[phone]	Sergeli tumani	Oliy
7	O.G.Avazova	Menejer	[phone]	Uchtepa tumani	Oliy
8	S.K.Sunnatova	Yordamchi oshpaz	[phone]	Yashnabod tumani	Oliy
9	A.L.Botirov	Qo’riqchi kunduzgi	[phone]	Yunusobod tumani	O’rta
10	F.Q.Aliqulov	Qo’riqchi tungi	[phone]	Chilonzor tumani	O’rta

3. 
   jadval.
   

Haridor ob`yektining xususiyatlari.

ID	F.I.Sh	Telefon nomeri	Yoshi	Yashash manzili	Olgan Taomlar soni
1	Avaz.L.K	[phone]	20	Yunusobod tumani	1
2	Bo’ston	[phone]	19	Uchtepa tumani	3
3	Asad	[phone]	22	Sergeli tumani	6
4	Ozoda	[phone]	23	Yunusobod tumani	2
5	Elbek	[phone]	34	Olmazor tumani	1
6	Sattor	[phone]	24	Mirobod tumani	3
7	Sarvinoz	[phone]	25	Shayxontoxur tumani	2
8	Olima	[phone]	19	Bektemir tumani	3
9	Sardor	[phone]	30	Chilonzor tumani	2
10	Sabina	[phone]	36	Olmazor tumani	2

4. 
   jadval.
   

Hom ashyo yetkazib beruvchi tashkilot ob`yektining xususiyatlari.

ID	Nomi	Ma’sul xodim	Telefon nomeri	Manzili	Narxi so`m
1	Olay bozori	S.H.Malikov	715672312	Chilonzor tumani	3 mln
2	Karinka.uz	Q.L.Qodirov	713456789	Yunusobod tumani	2 mln
3	Mo`tabar unlari	S.F.Botirov	712334212	Yashnabod tumani	1.5 mln
4	To`xtaniyoz ota	A.L.Avazov	712344401	Yunusobod tumani	4 mln
5	Pepsi	S.O.Hakimov	712440355	Shayxontoxur tumani	2 mln

5. 
   jadval.
   

Filyallar ob`yektining xususiyatlari.

ID	Yo’nalish	Qavatlari	Ma’sul shaxslar	Taomlar soni	Xodimlar soni
1	Yunis Obod	1	O.L.Kamolova	20	8
2	Sergili	1	S.F.Feruzova	20	7
3	Olmazor	1	R.T.Botirova	30	7
4	SHayhontohur	2	S.Q.Lazizova	15	6
5	Mir Obod	2	S.F.Fayozova	24	9
6	CHilonzor	2	L.D.Fayozova	22	9
7	Qoraqamish	3	E.R.Ravmatova	15	4
8	CHirchiq	3	T.B.Dostonova	20	4
9	Yakkasaroy	3	O.O.Olimova	10	4
10	Yangiobod	2	D.G.Vafoqulova	18	5

6. 
   jadval.
   

Mahsulotlar ob`yektining xususiyatlari.

ID	Nomi	Uslubi	Narxi	Tashkil topishi	Tayyorlash boshlanilgan yili bizda
1	Kartoshka fri	Italiya uslubi	25 ming	Kartoshka,	2000
2	Lavash	Hind uslubi	25 ming	Go`sht, Tuxum, un	2008
3	Hod-Dog	Amerika uslubi	18 ming	Bo`lichka, Go`sht, mayanez	2002
4	Pitsa	Italiya uslubi	45 ming	Un, tuxum, pishloq	2003
5	Gamburger	Fransiya uslubi	20 ming	Un, tuxum, pishloq, Go`sht	2003
6	Pide	Fransiya uslubi	35 ming	Un, kalbasa, tuxum	2006
7	Big Lavash	Hind uslubi	40 ming	Tuxum, Un, Go`sht	2008
8	Big Hod-Dog	Amerika uslubi	30 ming	Bo`lichka, Go`sht, mayanez	2005
9	Big Pitsa	Italiya uslubi	60 ming	Un, tuxum, pishloq	2013
10	Mini Pitsa	Italiya uslubi	25 ming	Un, tuxum, pishloq	2010

Quyidagi rasmda aloqalar (ob`yektlar orasidagi munosabatlar)ning ko`rinishi keltirilgan
“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida “VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.

1. 
   rasm. “FAS-FOOD TAOMLARI” obyektli modeli elementlari orasidagi ob`yektli munosabatlar.
   

Modelni qurishda “aloqa” mavjud ob`yektni, jarayonni yoki hodisani, abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bo`lib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar to`plamidan qiymatlar qabul qilinadi.

“Mohiyat – aloqa” modelidagi bog`lanishlarga, ikki mohiyat o`rtasidagi har bir bog`lanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar).
Loyiha haqidagi axborot diagramma ko`rinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – to`rtburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yo`nalishsiz qirralar bilan bog`lanadi.
“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida to`la axborotga ega bo`lish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini to`ldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan so`ng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.

ID

Telefon nomeri

Misol tariqasida kutubxona PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan. ʻ
1.2. rasm. Fas Food taomlari predmet sohasi uchun mohiyat – aloqa modelini qurilishi
Bu model diagramma ko‘rinishda bo‘lib, unda quyidagi belgilashlar ishlatiladi.

	Yordamida ob’ektlar belgilanadi.
	Yordamida ob’ekt atributlari belgilanadi. Ular ob’ektlar bilan yo‘nalishsiz chiziqlar yordamida birlashtiriladi.
	Yordamida ob’ektlar orasidagi aloqalarni belgilaymiz.
	Bunda birga ko‘p bog‘langan A va V orasida V ga qaratib yo‘nalgan yo‘nalishli chiziq bilan ko‘rsatiladi. Agar A va V ob’ektlar o‘rtasida N:1 bog‘lanish bo‘lsa, strelka A ga qarab yo‘naltiriladi.
	A va V orasida 1:1 bog‘lanish bo‘lsa, yo‘nalishsiz chiziq bilan bog‘laymiz.
	A va V ob’ektlar o‘rtasida M: N bo‘lsa, ularni ulovchi chiziq orqa li bog‘lanadi.

Nazorat savollari

1. 
   Predmet soha tushunchasiga tarif bering.
   
2. 
   Mohiya-aloqa modeli deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Mohiyat-aloqa modelida asosiy elementlar tushunchasini aniqlang.
   
4. 
   Mohiyat-aloqa modeli ma`lumot bazasi strukturasi qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Mohiyat-aloqa modeli diagrammasi qanday tasvirlanadi?