Маъруз бошқариш тизимига кириш режа: 1

Асосий терминлар

Бошқариш – жараённи ташкил этиш, уни амалиётда қўллаш олдиндан қўйилган бирор мақсадга эришиш.

Бошқариш қурилмаси – махсус ташкилий ишлар ёрдамида қўйилган мақсадга эришиш.
Қўйилган мақсадга эришиш учун бошқарувчи амалларни ташкил этиб, уни амалга ошириш.
Бошқарув қурилма - бошқарувчи амалларни ташкил этиб, уни бирор қурилмада тадбиқ этиш ва қўйилган мақсадга эришиш.
Технологик қурилмаларни бошқариш бирор мақсад учун хизмат қиувчи қурилмалар тўплами кўзда тутилиб, бу қурилмалардан мақсадли технологик жараён тизимини ташкил этишдир.
Кимёвий технологияда бошқарилувчи қурилма тушунчаси: бу қўйилган мақсадга олиб келувчи қурилмалар тўплами ва уларда физик кўрсаткичларни, белгиланган қийматда ушлаб туриш ёки бирор қонуният асосида ўзгартириб боришдир.
Кимёвий технологияда бу қурилмалар махсус гуруҳларга бўлиниб, реакторлар, массалмашинувчи колонналар, иссиқлик алмаштиргичлар, насослар, вентиллар ва ҳ.к лар деб аталади.
Бошқариш мақсади – қурилмадаги ўзгаришларни (функционирование) бир мақсад сари йўналтириш.
Бошқариш мақсади қўйилган вазифа ёки мақсадга эришиш учун бошқариладиган ишлар мажмуаси бўлиб, у тизимдан ташқарида бўлиб, кириш сигнали қўринишидаги бошқариш тизимидир.


Бошқарувчи қурилма ҳолати:
Х_i(τ) , i=1, 2, 3……n функция кўринишида ёзилади ва ҳолат кўрсаткичи (переменными состояния) дейилади.
Бошқарилувчи қурилмани (БҚ) бирор керакли, талаб этилган ҳолатга ўтказиш учун ҳолат кўрсаткичларига таъсир (туртки) этувчиларни ўзгартириш керак ва бу таъсир бошқарилувчи (ростловчи) дейилади. Бу таъсир тўпламини вектор кўринишида ёзсак,
Y (τ) – (Y_i(τ),…… Y_R(τ)); k≤n;
Бошқарилувчи кўрсаткичлар чиқиш (выходным) сигнали дейилади.
Кимё технологияда бошқарилувчи кўрсаткичларга қуйидагилар киради, ҳарорат, босим, сатх, сарф, рН, солиштирма оғирлик, концентрация, ўзгарувчилар; бошқарувчи ўзгарувчиларга – иситувчи модда сарфи, совитувчи модда сарфи ва ҳ.к киради. Бу моддалар сарфини ўзгартирувчи қувурларда турадиган клапан, заслонка, моторларнинг ҳолатига (очиқлик даражасига) боғлиқ.
Қурилма ҳолати ўзгариши қуйидаги таъсирларга боғлиқ:
Улар бошқаруви ва ташқи таъсирлар – ҳар иккила таъсир биргаликда кириш сигнали дейилади.

1. 
   Расм. Бошқарилувчи қурилманинг структуравий схемаси
   

Кимёвий технологик жараёнлар (КХТ) да бошқарувчи таъсирлар тизимдаги моддий ва энергетик оқимларнинг ўзгаришига сабаб бўлади (жараённинг кетишига).

Бошқарилувчи қурилма очиқ тизим бўлиб, ташқи таъсир билан ўзгарувчи (динамик) таъсирда бўлади. Ташқи таъсирнинг ўзгариши БК ҳолатини ўзгартириши мумкин. Шу сабабли ўзгартирувчи ёки ташқи таъсир (возмушаюший) деб юритилади ва шартли белги билан белгиланади, ҳамда вектор кўринишида қуйидагича ёзилади:

d(τ) ={d₁ (τ), d₂ (τ), ……. d_n(τ)}

Ташқи таъсир кўпинча БҚ мўътадил ҳолатдан чиқариб юборишга сабабчи бўлади.

Бошқариш тизими қуришда асосий қоидаларга риоя қилинади.
Бошқариш тизимини ташкил этишда асосий кўрсаткич бу жараённи керакли йўналишда ушлаб туриш учун унга таъсир этаётган кучларни инобатга олиш зарур.
Ташқи таъсирнинг баъзи бир қисмини тўғрлаш мумкин, баъзиларини тўғрлаб бўлмайди, масалан қурилмага кираётган маҳсулот сарфи ўзгарса, уни ростлагич ёрдамида керакли ҳолатга келтириш мумкин.
Агар атроф – муҳит ҳарорати ўзгарса, уни бошқариб бўлмайди ва табиат таъсирини йўқотиш учун ыурилмаларда автоматик бошқариш тизимини (АБТ) ташкил этиш керак.
Бошқарувчи таъсирлар асосида юзага келадиган бошқарувчи тизим қурилма ҳолатини ўзгартириб, талаб этилган ҳолатга келтиради. Бошқариш вектори қуйидаги ҳолатда ёзилади:

U (τ) ={u₁ (τ), u₂ (τ), ……. u_n(τ)}

Бошқаувчи таъсир, бошқарувчи қурилма ёрдамида шаклланади.

Бошқарувчи таъсир қуйидагилардан иборат:

• 
  ахборот тўплаш ва унга ишлов бериш;
  
• 
  ахборотни таҳлил этиш;
  
• 
  ечим алгоримитини тузиш , ечимни ижро этиш усулини танлаш.
  

Бошқариш тизимини қуришда асосий қоидаларга амал қилинади.