Ma’ruza № Kirish. Kon mashinalari va komplekslari fanining maqsad va vazifalari

3.1-jadval
M. M. Protodьyakonovning kon jinslari mustahkamlik shkalasi

Kategoriya	Qattiqlik darajasi	Jinslar	Mustahkamlik koeffitsienti
I	Yuqori darajadagi qattiq	Eng qattiq, zich va qovushqoq kvartsitlar va bazalьtlar	20
II	Juda qattiq	Juda qattiq granitli jinslar. Kvartsli porfirlar, juda qattiq granitlar, kremniyli slanets, eng qattiq qumtoshlar va ohaktoshlar	15
III	Qattiq	Granit (zich) va granitli jinslar. Juda qattiq qumtosh va ohaktoshlar. Kvartsli ruda tanalari, juda qattiq temir rudalari	10
IIIa		Qattiq ohaktoshlar, Dolomit Kolchedan	8
IV	Aytarli qattiq	Oddiy qumtosh, temir rudalari	6
IVa		Qumtoshli slanetslar, slanetsli qumtoshlar	5
V	O’rtacha	Qattiq gilli slanets, qattiq bo’lmagan qumtosh va ohaktoshlar, yumshoq konglomerat	4
Va		Qattiq bo’lmagan slanetslar, zich mergellar	3
VI	Aytarli yumshoq	Yumshoq slanets, juda yumshoq ohaktoshlar, mel, tosh tuzi, gips, muzlagan tuproq, antratsit, oddiy mergelь, burdalangan qumtoshlar, toshli tuproq	2
VIa		SHebenli grunt, burdalangan slanets, shag’al va sheben, qattiq tosh ko’mir, qotgan loy	1,5
VII	Yumshoq	Zich loy, yumshoq tosh ko’mir, qattiq balchiq – loyli tuproq	1,0
VIIa		Yumshoq qumtoshli loy, less, graviy	0,8
VIII	Tuproqli	Unumdor yer, torf, yengil suglinkalar, qumsion tuproqlar	0,6
IX	Sochiluvchan	Ko’chma qum, mayda graviy, to’kma tuproq, burdalangan ko’mir	0,5
X	Oquchan	Oquvchi loy, botqoqli tuproq, suyultirilgan less, boshqa suyulgan tuproqlar	0,3

Kon jinslarinining burdalanish va burg’ilanish qiyinligi bo’yicha sinflanishi.
V.V.Rjevskiy kon jinslarini burdalashning qiyinligi nisbiy ko’rsatgichini quyidagi empirik bog’liqlik bo’yicha aniqlashni taklif etgan:
P_r= 0,5K_tr( + + )+0,5γ
bu yerdaK_tr=0,05-1,0 – kon jinslari darzdorligigi hisobga olish koeffitsienti; =34-450; =0,01-75; =0-43 – mos ravishda kon jinslarining siqilishga, surilishga va cho’zilishga chidamlilik chegaralari, MPa; γ=1,2-4,8 t/m³ ;
Mexaniq usul bilan burdalanadigan barcha jinslar burdalanish qiyinligi nuqtai nazaridan 5 ta sinfga ajratilgan: I sinf – yengil burdalanadigan (P_r=1-5); II sinf – o’rtacha burdalanadigan - (P_r=5,1-10); III sinf – qiyin burdalanadigan - (P_r=10,1-15); IV sinf – juda qiyin burdalanadigan - (P_r=15,1-20); V sinf – nihoyatda qatiq burdalanadigan - (P_r=20,1-25); P_r>25 jinslar kategoriyadan tashqari hisoblanadi.
Kon jinslarining qattiqligi – biror o’zidan qattiq asbob bilan ezg’ilanganda deformatsiyalanmasdan maxalliy qarshilik ko’rsatish xususiyati.
Tirnovchanlik- bu kon jinslarining qazib olish yoki ularni yuklash jarayonlarida kon mashinalari detallarini jinslarga ishqalanish natijasida yemirilishiga ta’sir etish xususiyatidir.
Kon jinslari va foydali qazilmalarning tirnovchanlik xususiyatlariga nisbatan ularni 5 kategoriyaga ajratiladi: a) tirnovchanlik xususiyati yo’q jinslar ( tuzlar, marganets rudalari, ko’mir ); b) kam tirnaydigan jinslar (sulьfid rudalari, qo’ng’ir temirtoshlar); v) o’rtacha tirnovchan jinslar (kvarts-sulьfid rudalar va yertomir rudalar); g) tirnovchan jinslar (kvartslangan rudalar va slanetslar); d) yuqori tirnovchi jinslar (porfiritlar, dioritlar, granitlar). Odatda, qattiqlik koeffitsienti yuqori bo’lgan jinslarning tirnovchanlik darajasi ham yuqori bo’lishi konchilik amaliyotida o’z tasdig’ini topgan.