Маъруза машғулотлар мавзуси соат

Qon aylanish tizimi. Yurak kurtagi homilaning 2-3 haftaligida
boshlanib, homila rivojlanishning 6-haftasiga kelib yurak to‘rt
kamerali va atrioventrikulyar klapanli boiadi. Shu sababli aksar
yurak tug‘ma nuqsonlari (YuTN) aynan shu davrda shakllanadi.
YuTN rivojlanishining eng ko‘p sabablariga xromosomali
buzilishlar, biror gen mutatsiyasi, atrof-muhit nojo‘ya ta’sirlari
(alkogolizm, infeksiyalar, dori vositalari) va onadagi qandli diabet
va fenilketonuriya kabi ayrim kasalliklari kiradi. Ko‘pincha YuTN
ayrim sindromlar tarkibida boiadi.
26
Ona alkogolizmida ko‘pincha qorinchalararo va bo‘lmachalararo
lo‘siqlar, ochiq arterial yo‘l nuqsonlari shakllanadi. Taxminan 30
% hollarda embriofetal alkogol alomatlari yuzaga keladi. Dori
vositalaridan teratogen ta’sirga ega amfitaminlar, progestagenlar, ayrim
gipotenziv va talvasaga qarshi vositalar, oral kontratseptivlar mavjud.
Nisbatan yaxshi kislorodga to‘yingan qon (Ca02 - 80 %)
yoidoshdan kindik venasi va aransiy yoii orqali pastki kavak
venaga tushib, u yerda homila tanasi pastki qismlaridan kelayotgan
qon bilan aralashadi. Keyinchalik faqat aralash arteriovenoz qon
aylanib, homilaning birorta a’zosi, jigardan tashqari, 60-65 %dan
ko‘p kislorodga to‘yingan qon bilan ta’minlanmaydi.
Yurak o‘ng boTmachasining o‘ziga xos tuzilishi sababli,
qonning katta (taxminan 2/3) qismi oval teshik orqali bevosita chap
bo‘ lmachaga o‘tib, u yerda o‘ pka venasidan keladigan qon bilan aralashadi. Bu qon chap qorinchaga o‘tib, u yerdan ko‘tariluvchi aortaga,
bosh va qo‘llarga yo‘naltiriladi. Pastki kavak venadan chiqqan
qonning qolgan qismi o‘ng boTmachada yuqori kavak venachadan
tushgan qon bilan aralashadi va o‘ng qorinchadan o‘pka arteriyasiga
chiqariladi. 0 ‘ng qorinchadan chiqarilgan qonning 90 foizga yaqini
arterial yoTdan pastga tushuvchi aortaga o‘tadi, qolgan 10 foizi
esa o‘pka aretriyasi tizimi orqali o‘pkani oziqlantirishga yo‘naladi.
Shunday qilib, oval teshik va aretrial yo‘l kavak venalardan keladigan
qonlami o‘pkani chetlab o‘tib, katta qon aylanish doirasiga o‘tishim
ta’minlaydigan aylanma shunt vazifasini bajaradi. 0 ‘ng qorincha va
о‘pka arteriyasidagi bosim chap qorincha va aortadagi bosimdan 10-
20 mm sim. ust. ga baland tursa, o‘pka tomirlari qarshiligi umumiy
tizim qarshiligidan 4-5 marta ustun turadi.
Kindikni bogiash, uni kuchsiz tomir qarshiligi yoidoshda qon
aylanishini to‘xtatadi. Bolaning birinchi nafaslari bilan alveolalar
havo bilan toiadi va arteriyalar mexanik tarzdacho‘ziladi. 0 ‘pkaning
tomir qarshiligi taxminan besh marta pasayadi va o‘pkada qon
aylanishi ham shunchaga ortadi.
Tomir qarshiligining pasayishida kislorodga to‘ymishning
yaxshilanishi va adenozin, bradikinin, prostasiklin va endogen azot
27
oksidi kabi vazoaktiv moddalaming ajralib chiqishi ham muhim
ahamiyat kasb etadi. 0 ‘pkaning tomir qarshiligini tez pasayish davri
3-12 soatni tashkil etadi. Bu davrda o‘pka arteriyasidagi bosim
aortanikidan past boiadi va mos ravishda aretrial oqim orqali qon
oqimi o‘zgaradiya’ni chapdan о ‘ ngga yo ‘ nalgan bo ‘ ladi. Keyinchalik
o‘pka arteriyasi tizimida bosimning doimiy pasayishini, asosan,
o‘pka tomirlarining morfologik qayta tuzilishi bilan bogiashadi.
Arteriola va mayda arteriyalaming kengaygan mushak qavatining
qisqarishi 2-3 oy davom etadi. Bu o‘zgarishlaming yakuniy natijasi
o‘pkadan aylanma qon oqimini ta’mmlaydigan boshlang‘ich aloqa
yoilarining yopilishi boiadi. Hatto ularning toiiq yopilishi yuz
bermasa ham, kichik va katta qon aylanish doirasida tomir qarshiligi
nisbati o‘zgaradi va tomir qarshiligining muntazam oshishi qonni
o‘pka yoiiga yo‘naltiradi.