Ma’ruza matni

Amortizatsiya normasi amortizatsiya ajratmalari yillik summasining shu asosiy kapital qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi va foizda ifodalanadi. Amortizatsiya ajratmalarining umumiy normasi asosiy kapitalni takror ishlab chiqarishning o’ziga xos xususiyatlariga muvofiq ravishda ikki qismdan iborat bo’ladi: bir qismi asosiy kapitalni to’la qoplashga (qayta tiklashga), ikkinchisi ularni qisman qoplashga (kapital ta’mirlashga) mo’ljallanadi.
Mustaqil ishlash uchun nazorat savollari

1. 
   Tadbirkorlik faoliyatiga ta’rif bering. «Tadbirkorlik faoliyati» va «biznes» tushunchalarini izohlang.
   
2. 
   Tadbirkorlikning vazifalarini sanab ko’rsating. Nima uchun tadbirkor tahlika (tavakkalchilik) bilan faoliyat ko’rsatadi?
   
3. 
   Tadbirkorlikning rivojlanish shart–sharoitlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Tadbirkorlikning shakllari va ularning xususiyatlarini ko’rsating.
   
5. 
   Aksiyadorlik jamiyatiga ta’rif bering. Aksiya nima, aksiya kursi qanday aniqlanadi? Aksiya kursiga ta’sir qiluvchi omillarni ko’rsating.
   
6. 
   Tadbirkorlik kapitali nima? Uning tarkibiy tuzilishi qanday?
   
7. 
   Kapitalning aylanishiga tavsif bering. Aylanish vaqti qanday vaqtlarni o’z ichiga oladi?
   
8. 
   Unumli kapital asosiy va aylanma kapitalga qanday mezonlar bo’yicha ajratiladi? Asosiy va aylanma kapitalga tavsif bering.
   
9. 
   Amortizatsiyaning iqtisodiy mazmuni nimadan iborat? Uning normasi qanday aniqlanadi?
   

8-MAVZU. ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI VA FOYDASI

Reja:
1. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi
2. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrlarda ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarish tamoyillari
3. Foydaning mazmuni. Foyda normasi va massasi


1. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi

Milliy iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish birliklari (korxona, firma) o’z faoliyati natijalaridan ko’proq foyda olishga harakat qiladilar. Har qanday korxona oladigan foyda nafaqat o’zining tovarini ancha yuqori narxlarda sotishga, balki tovar ishlab chiqarish va uni sotishga qilinadigan xarajatlarni kamaytirishga ham intiladi.

Tovarlarni sotish narxlari asosan korxona faoliyatiga bog’liq bo’lmagan tashqi sharoitlar bilan belgilansa, ishlab chiqarish xarajatlari korxonaning ishlab chiqarish va tayyor tovarlarni sotish jarayonlarini tashkil qilish samaradorligi darajasiga bog’liq. Lekin har qanday tovarni ishlab chiqarish va sotish uchun ma’lum sarf xarajatlar talab etiladi. Hozirda ishlab chiqarish xarajatlarini tadqiq etishda ikki xil yondashuv – klassik va neoklassik yoki zamonaviy konsepsiyalardan foydalaniladi. Klassik nazariya yondashuviga ko’ra, ishlab chiqarish xarajatlari – bu mahsulot ishlab chiqarish uchun amalga oshirilgan barcha jonli mehnat, pul va moddiy sarflardir²⁹.
Umumiy nazariy jihatdan quyidagilarni farqlash lozim:

1. 
   ishlab chiqarishning ijtimoiy xarajatlari yoki mahsulot qiymati;
   
2. 
   korxona (firma)ning individual ishlab chiqarish xarajatlari.