Ma’ruzachi-dotsent Azod Abdullayev

4.O‘zbekistonning SHanxay hamkorlik tashkiloti faoliyatida ishtiroki.
МарказийОсиёминтақасигахосюқоридакелтирилганхусусиятларглобаллашаётганбугунгикундаЎзбекистонниЕвроосиёдавлатлари, МарказийОсиёдавлатлариваХХРбиланҳамкорликқилишвауларбиланбарчасоҳалардаўзароалоқаларнимустаҳкамлашгабўлганэҳтиёжиникучайтирганди. АнашуэҳтиёжларниқондиришкабимақсадларникўзлаганҳолдаЎзбекистонШанхайҳамкорликташкилотигатаъсисчиларданбирисифатидатенгҳуқуқлиаъзобўлибкиргандивабуташкилотдоирасидагифаолиятиданманфаатдор. ШҲТвазифалариданасосаниккитаси – терроризмгақаршикурашвакенгқамровлииқтисодийҳамкорликташкилотгааъзодавлатларучундоимоўтазарурвамуҳимйўналишларбўлибқолади. ЎзбекистоннингташкилотгааъзолигинингбошсабабиҳамайнананашундайтаҳдидларнибартарафэтишниўзинингасосиймақсадибелгилаганШҲТниминтақадагихавфсизликтизимисифатидакўришидир.
Мутахассисларнингфикригакўра «Шанхайбешлиги» тузилмасиайнанЎзбекистонннингунгааъзобўлибкирганиданкейингинатўлақонлиминтақавийхавфсизликтизимигаайландивакўпқутблидунёнингшаклланишиучунреалинструментсифатидашаклланди.
2001 йилнингёзидагиШанхайсаммитичоғидаЎзбекистоннингянгиташкилотгақўшилишикаттасиёсийвоқеабўлди. МарказийОсиёдагибарчадавлатлар, шунингдек, минтақамизхавфсизлигигатаҳдидларнингасосийманбаиҳисобланганАфғонистонбиланбевоситачегарадош, айнипайтдажаҳонҳамжамиятитомониданМарказийОсиёдагихавфсизликтаянчи, дебэътирофэтилган, нуфузиминтақааҳолисининингярминиташкилэтадиганЎзбекистоннингШҲТгақўшилишиташкилотучункаттаҳаётийэҳтиёжгаайланганэди. Бугунтерроризммуаммосикўламидавлатлар, минтақаларошаглобалаҳамияткасбэтмоқда. Бирор-бирдавлатёкиминтақайўқки, терроризмбалосиданазиятчекмаганбўлсин. 2001 йил 11 сентябридаАҚШнингНüю-ЙоркваВашингтоншаҳарларидаамалгаоширилгантерроризмхуружибумуаммогажиддийроқэътиборқаратишлозимлигинитасдиқлади. Анашувоқеасабабдунёжамоатчилигиянадасергактортди. 11 сентябрвоқеаларидунёдагисиёсийвазиятнибирмунчаянгилабқолмай, яхлитбирмуаммоатрофидажаҳондавлатларикабиШанхайҳамкорликташкилотидавлатлариниҳамбирлаштирди. ТерроризмхуружигақаршиузлуксизкурашишмақсадидаташкилотгааъзодавлатлартомониданМинтақавийаксилтеррортузилмаси (МАТТ) ташкилэтилганэди.
Шанхайҳамкорликташкилотининг 2003 йил 29 майдабўлибўтганМосквасаммитидаташкилотнингМинтақавийаксилтеррортузилмасиижроияқўмитасиниТошкентдажойлаштиришгакелишиболинганэди. Шунгабиноан2004-йилнинг 1 январиданпойтахтимиздаушбуқўмитаўзфаолиятинибошлади.
Минтақавийаксилтеррортузилмасинингмақсадвавазифаларианиқбелгилабқўйилганбўлиб, унгакўраШҲТгааъзодавлатлартеррорчиликкақаршикурашдаўзкуч-қудрати, имкониятлари, тажрибаси, услублариниушбубирлашмадабирлаштиришивамазкуриллатгақаршиҳамкорликдакурашишикерак. Бундаахбороталмашувигаалоҳидаэътиборқаратишмуҳимаҳамиятгаэга. 2004 йил 30 апрелкуниШҲТМинтақавийаксилтеррортузилмасинингТошкентдажойлашганИжроияқўмитасидаМАТТКенгашинингнавбатдагимажлисибўлибўтдиваундаКенгашнингбиринчимажлиси (Тошкент, 2003 йилнинг 31 октябри) қарорлариниижроэтишжараёниҳамдаМАТТнингҳозиргивакелгусидагифаолиятигадоирмасалалармуҳокамақилинди. Шунингдек, КенгашЎзбекистонваРоссиядаамалгаоширилгантеррорчиликҳаракатлариниқоралаб, терроризмнингҳарқандайкўринишларигақаршикурашдаЎзбекистонваРоссияраҳбарларинивахалқлариниқўллаб-қувватлашинибилдирди. ТерроризмминтақавийхавфсизликвабарқарорликкатаҳдидсолувчиомилбўлибқолаётганисабаблиШҲТМАТТдоирасидабутаҳдидгақаршикурашсоҳасидагиҳамкорликниянадаривожлантиришўтамуҳимвадолзарбэканлигитаъкидланди. КенгашШҲТМАТТдоирасида 2004-2006 йилларгамўлжалланганҳамкорликкаоиддастурларнитасдиқлади,

0 iyulkunlariRossiyafederatsiyasiningUfashahridaSHanhayhamkorliktashkilotigaa’zomamlakatlarDavlatrahbarlarikengashiningnavbatdagimajlisibo‘libo‘tdi. UndaO‘zbekistonRespublikasiprezidentiI.A.Karimovso‘zgachiqdivama’ruzaqildi. SHHTningnavbatdagiyig‘ilishigaraislikqilishnavbatireglamentigako‘raO‘zbekistongao‘tdi.

O‘zbekiston 2004,2010,2016 yillardaSHHTgaraislikqildi. BudavrdaSHHTningnufuziyanadamustahkamlandivafaoliyatirivojlandi.
2010-yilapreloyidaPanGiMunningO‘zbekistongatashrifimobaynidaSHHTvaBMTkotibiyatlario‘rtasidahamkorlikto‘g‘risidagidekloratsiyaimzolandi. O‘zbekistonprezidentiSHHTdekloratsiyasidaqarorlarqabulqilishmexanizmlarini, tashkilotvauningtizimlarifaoliyatinitakomillashtirishgaqaratilganqatortakliflarniilgarisurdi. ToshkentdaSHHTvaBMTotibiyatlario‘rtasidaimzolanganQo‘shmadekloratsiyaSHHTmintaqaviyaksilterrortuzilmasibilanBMTkontrterroristikqo‘mitasio‘rtasidagiamaliya’loqalarnirivojlantirishgayo‘lochadi.
IKarimovO‘zbeistondaSHHTtashkiltopganining 15 yilliginishonlanadiganyildatashkilotgaraissifatidamavjudan’analargaamalqilish, SHHTgaa’zomamlakatlarmanfaatalarigamoskeladiganhamkorlikniizchilmustahkamlashvarivojlantirish, shuningdektashkilotdanxalqaromaydondaginufuziniyanadaoshirishprinsiplarigaqat’iyrioyaetadidebta’kidladi.
Terrorizm,ekstremizmgaqarshibirgalikdakurashishnikuchaytirishgadoirchora-tadbirlarishlabchiqish, xalqarovamintaqaviyxafvsizlikkatahdidlardanoldiniolish, tashkilotgaa’zodavlatlariqtisodiyotinibarqaroryuksaltirishvaularningijtimoiytaraqqiyotinita’minlashtashkilotoldidagidolzarbfazifabo‘libqolaveradi.
MintaqadabarqarorlikvataraqqiyotningishonchliholatisifatidaSHHTroliniyanadamustahkamlashmaqsadidaungaa’zomamlakatlarningo‘zarohamkorliginikengaytirish, BMTvaboshqaxalqarotashkilotlar, manfaatdordavlatlarbilanmunosabatlarniizchilrivojlantirishchora-tadbirlarigaalohidae’tiborberiladi.
O‘zbekistonSHHTgaraisligidoirasidamadaniy-gumanitar, ilm-fanvata’limsohasidasamaralimintaqaviyhamkorlikniqo‘llab-quvvatlashgadoimiye’tiborqaratidebta’kidladiI.Karimov.
SammityakunidaUfadekloratsiyasiSHHTni 2025 yilgacharivojlantirishstrategiyasiva 2016-2018 yillardaterrorizm, separatizmvaekstremizmgaqarshikurashbo‘yichahamkorlikdasturiqabulqilindi. HindistonvaPokistonniSHHTgaqabulqilishjarayoniniboshlash, BelorusRespublikasigakuzatuvchi, Ozarbayjon,Armaniston,Kombodja,Nepaldavlatlarigamuloqotbo‘yichasherikmaqominiberishbo‘yichaqarorlarimzolandi.
SHHTningo‘zoldigaqo‘yganqazifalaribarqarortaraqqiyotvafarovonistiqboluchunhamkorlikdafaoliyatyuritishdaniboratdir.
ToshkentshahridaO‘zbekistonResublikasiraisligidaSHanhayhamkorliktashkilotiMinaqaviyaksilterrortuzilmasi (SHHTMATT) KengashiningnavbatdagiXXVI majlisibo‘libo‘tdi.
UndaQozog‘iston, Xitoy, Qirg‘iziston, Rossiya, Tojigiston, O‘zbekistonvaSHHTMATTIjroiyaqo‘mitasivakillariishtiroketdi.
MajlisdaSHHTDavlatrahbarlarikengashigako‘ribchiqishuchuntagdimetiladiganSHHTMATTKengashiningmazkurxalqarotuzilmaning 2014 yildagifaoliyatito‘g‘risidagima’ruzasivaSHHTgaa’zodavlatlarningterrorizm, separatizmvaekstremizmgaqarshikurashishbo‘yicha 2016-2018 yillargamo‘ljallanganhamkorlikdasturiloyihalarima’qullandi.
Ekstremizmgaqarshikurashishbo‘yichahamkorlikdagifaoliyatnitartibgasoladiganme’yoriyhuquqiyhujjatniishlabchiqishhaqidakelishuvgaerishildi.
SHHTgaa’zodavlatlarvatashkilothuzuridakuzatuvchimamlakatlaro‘rtasidainternettarmog‘idanterroristikmaqsadlardafoydalanishgaqarshikurashishbo‘yichabirgalikdao‘quvmashqlari, shuningdek, xalqaroterrorizmvaekstremizmgaqarshikurashishsohasidahamkorlikmasalasigabag‘ishlanganuchinchiilmiy-amaliykonferensiyanio‘tkazishto‘g‘risidaqarorlarqabulqilindi.

2016-йилда эса сайёҳлик соҳасида ҳам ҳамкорлик тўғрисидаги Дастур қабул қилиниши кутилмоқда. Ҳозир экспертлар даражасида мазкур дастур устида ишлар олиб борилмоқда.

Арманистон ва Непал билан ҳам шундай ҳужжатнинг имзоланиши режалаштирилмоқда. Жанубий Осиёдаги икки йирик давлат Ҳиндистон республикаси ҳамда Покистон Ислом Республикасини ШХТга қабул қилиш бўйича музокаралар жараёни давом этаётир.
2016 – йили Ўзбекистон раислиги доирасида Тошкентда ШХТ давлат рахбарлари кенгаши, Ташқи ишлар вазирлари кенгаши мажлислари, Ҳавфсизлик кенгаши котибларининг учрашуви, маданият вазирлари йиғилиши ҳамда Банклараро бирлашма кенгаши ва Ишбилармонлар кенгаши бошқарувининг мажлислари ўрказилади.

Ҳозирги пайтда Республикада мазкур тадбирлар ташкил этишга юксак савияда таёргарлик кўрилмоқда. Бунда Тошкент саммитининг мазмундорлигини ошириш, чунончи унинг якунлари бўйича қабул қилинадиган ҳужжатлар тўпламини ишлаб чиқишга алоҳида этибор қаратилаётир. ШХТ 15 йиллигининг Тошкент декларасияси ШХТ га азо давлатларнинг 2017 – 2022 – йиллардаги гиёҳвандликка қарш стратегияси ва уни бажариш бўйича Ҳаракат дастурлари имзоланиши кутиляпди. Бундан ташқари жиноятчиликка қарши курашдаҳамкорлик тўғрисидаги Битимни бажариш бўйича Тадбирлар режаси ҳамда ШХТнинг 2025 – йилгача ривожланиш стратегиясини амалга ошириш Режасининг тасдиқланиши мўлжалланмоқда

2015 – йил сентиябрда Камбоджа Қироллигига ШХТнинг мулоқот бўйича шериги мақомини бериш тўғрисидаги меморандум имзоланди. 2016 – йил 14 – март куни ана шундай мақом Озарбайжонга берилди.

Ташкилотнинг умумий фаолият кўрсатувчи органи – Пекин шахрида жойлашган котибият ва Тошкент шахрида жойлашган Минтақавий аксилтеррор тузилмаси самарали фаолият кўрсатмоқда. Котибият ШХТнинг ижроия муассасаси хисоботланиб, ташкилот доирасида ўтказиладиган тадбирларнинг ташкилий – техник ва ахборот таъминотини амалга оширса, Минтақавий аксилтеррор тузилмасининг асосий вазифалари терроризм, экстримизм ва айирмачиликка, гиёҳвандлик моддалари ҳамда қурол яроғ контирабандасига, оммавий қирғин қуроллари тарқалишига қарши биргаликда курашишни кучайтиришга доир чора тадбирлар ишлаб чиқиш, халқаро ва минтақавий ҳавфсизликка таҳдидларнинг олдини олишдан иборат.

2001 – йил 15 июн куни Хитойнинг Шанхай шахрида тузилган Шанхай ҳамкорлик ташкилоти мустахкам позицияси, самарали ёндашувлари ва муайян мақсадларига эга нуфузли халқаро ташкилотга айланди. Унинг глобал иқтисодий – ижтимоий, халқаро аҳамиятга молик долзарб муоммоларни бартараф этишдаги, дунёда ҳавфзизлик, барқарорлик ва изчил тараққиётини таминлашдаги аҳамияти ҳамда тасири тобора ошиб бораётгани ШХТга азо бўлиш, кузатувчи ва мулоқот бўйича шери
клар қаторига қўшилиш истагини билдираётган мамлакатлар сони тобора ортиб бораётганида яққол намоён бўлмоқда.
ШХТ ташкил топгандан буён Ўзбекистон, Қозоқистон, Хитой, Қирғизистон, Рассия, Тожикистон ташкилотнинг азолари ҳисобланади. Ҳиндистон, Покистон, Афғонистон, эрон, Мўғилистон, Беларус ШХТ фаолиятида кузатувчи сифатида қатнашса, мулоқот бўича шериклар сифатида Туркия, Шири – ланка, Озарбайжон , Арманистон, Камбодъжа, Непал иштирок этади. Ўтган йилги Уфа самметидан сўнг Ҳиндистон ва Покистон ШХТга азо сифатида қабул қилиш жараёни бошланди.
ШХТ фаолиятида ўзаро ишонч ва манфаатдорлик, тенглик, маслаҳатлашув маданий ҳамкорликка ҳурмат билан ёндашув, биргаликда тараққий этишга унтилиш тамойилларига қатий амал қулиб келинмоқда.
Тошкент шахрида 2016-йил 8-апрел куни Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Минтақавий аксилтеррор тузилмаси (ШХТ МАТТ) Кенгашиниг навбатдаги йигирма сакизинчи мажлиси бўлиб ўтди. Қозогистон республикаси раислигида ташкил этилган мажлисда Қозоғистон республикаси, Хитой халқ республикси, Қирғизистон Республикаси, Россия Федератсияси, Тожикистон Республуикаси ва Ўзбекистон Республикаси вакиллари иштирок этди.
Мажлисда ШҲТга аъзо давлатларнинг терроризм, сепаратисм ва экстремизмга қарши курашиш бўйича 2013-2015 йилларга мўлжаланган ҳамкорлик дастурини амалга ошириш якунлари ҳамдаШҲТ МАТТ Кенгаши қарорлари ижроси муҳакама қилинди. ШҲТ давлат раҳбарлари кенгашига кўриб чиқиш учун тақдим этиладиган ШҲТ МАТТ Кенгашининг мазкур халқаро тузилманинг 2015-йилдаги фаолияти тўғрисидаги марузаси лойиҳаси маъқулланди.ШҲТ МАТТ фаолияти терроризм, сепаратисм ва экстремизм каби ҳозирги кундаги таҳдид ва хавф-хатарларга қарши курашиш борасидаги талабларга жавоб бериши таъкиданди.
ШҲТга аъзо давлатлар ваколатли органларнинг интернет тармоғидан терроризм, сепаратисм ва экстремизм мақсадларида фойдаланиш ҳолатларини аниқлаш ва уларнинг олдини олиш бўйича ХИтой Халқ Республикасида ўтказилган “Сиямин-2015” биргаликдаги ўқув машқлари якунларига юқори бахо берилди.
Мажлис иштирокчилари ҳозирги кундаги таҳдид ва хавф-хатарлар, жумладан халқаро террористик ташкилотлар томонидан бўлаётган хуружларга қарши курашиш бўйича қўшма чора тадбирлар юзасидан келишиб олинди. Шунингдек, аҳоли ўртасида диний экстремистик ғояларига қарши иммунитетни кучайтиришга йўналтирилган ишларни такомиллаштириш масалаларини муҳокама қилди.
2016-йилнинг 4-чорагида ШҲТга аъзо кузатувчи давлатлар делегатсиялари иштирокида халқаро терроризм ва экстремизмга қарши курашиш соҳасидаги ҳамкорлик масалаларига бағишланган 4-илмий амалий конференсияни ўтказишга келишилди.
2014-йилда ШҲТ Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгаш котибияти билан расмий алоқалар ўрнатилган эди.
Мажлисда терроризм, сепаратисм ва экстремизмга қарши курашиш соҳасида шерикликни йўлга қўйиш мақсадида ШҲТ МАТТ ва ушбу ташкилот ўртасида ҳамкорликни назарда тутувчи ҳужжатлар лойиҳалари маъқулланди.