Мavzu: Давр харажатлар аудити

Тадқиқот натижалари. Маҳсулот таннархи корхоналар фаолиятининг асосий сифат кўрсаткичларидан биридир. Бозор муносабатлари шаклланиши билан, аудитдаги асосий эътибор хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий ҳолатига қаратилмоқда ва бунда маҳсулот таннархининг аудитига ҳам эътибор қаратилмоқда.
Юқоридаги фикрлардан шу маълум бўладики, бугунги кунда ишлаб чиқариш харажатлари аудити маҳсулот таннархи аудити таркибида юритилаётган бўлса, давр харажатларининг аудит қилиниши хўжалик молиявий натижаларининг аудити билан узвий боғлиқликда олиб борилмоқда ва шу таркибда юритилмоқда.
«Азизжон» фермер хўжалигида 2016 йилда жами харажатлар 2015 йилга нисбатан 1236357 минг сўмга ошган ва ўтган йилга нисбатан 2,5 баробарга кўпайган. Харажатларнинг кескин ошиб кетиши, асосан ем-хашак, ёқилғи, ўғит баҳосининг ўсиши ҳамда янги маҳсулдор чорва молларининг сотиб олиниши харажатлари ҳисобига бўлган. Давр харажатлари ҳам ўтган йилга нисбатан ошган (1-жадвал). Умуман олганда, жами харажатлар ҳам, давр харажатлари ҳам ошган. Мазкур ҳолатни салбий баҳолаш лозим.
1-жадвал Тошкент вилояти Қибрай тумани «Азизжон» фермер хўжалигида сарф-харажатлар таҳлили




Давр харажатлари, асосан мутлоқ суммада ўрганилади. Шунингдек,нисбий даражаси ва ўзгаришларига ҳам катта аҳамият берилади. Даврхаражатларининг товар айланишига ёки реализация хажмига бўлган нисбийдаражаси аудитда муҳим рол ўйнайди. Шунинг учун аудитнинг бу борадаги асосий вазифаси-давр харажатларининг фақат ўзгаришини эмас, балки бу ўзгаришларга таъсир қилувчи омилларга ҳам баҳо беришга қаратилиши лозим (2-жадвал).
2-жадвал Тошкент вилояти Қибрай тумани «Азизжон» фермер хўжалигида давр харажатлари таркиби ва динамикаси аудити (минг сўм) [4]

Давр харажатлари ҳам 2016 йилда 2015 йилга нисбатан 92323 минг сўмга ёки 69,2 %га ошган. 060-сатрдаги маъмурий харажатлар 2015 йилда 133417 минг сўмни, 2016 йилда 106410 минг сўмни ташкил этган. 2015 йилда бошқа операцион харажатлар суммаси молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот 070-сатрида берилмаган, лекин 2016 йилда ушбу сатрда 119330 минг сўмлик бошқа операцион харажатлар ёзилган. Агар ўтган йилда мазкур харажат қилинмаган бўлса, жорий йилда кескин ошиб кетганлигини билдиради. Бу ҳолатни ижобий баҳолаб бўлмайди. Аудит манфаатдор томон талаби билан ўтказилса ихтиёрий бўлади,(агар қонунда кўрсатилмаган бўлса). Мазкур текширишнинг характери ва чегарасини манфаатдор томон белгилайди.
Мажбурий аудит қонунда белгиланган бўлади. Молиявий хўжалик фаолиятини текшириш учун корхона аудиторнинг таклиф қилиши шарт. Мажбурий аудитдан ўтадиган корхоналарнинг рўйхати давлат бошқарув органлари томонидан аниқ қилиб белгиланган (хиссадорлик жамиятлари, қўшма корхоналар, банк, суғурта компаниялари, фонд биржалари).