Mavzu Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. Reja: Gazlarning molekulyar kinetik nazariyasi. Ideal g

Joul-Tomson effekti. Tajribalarda gaz bir idishdan ikkinchi idishga g’ovakli jismdan tayyorlangan to’siq orqali o’tganda idishlardagi gaz bosimlari ga farqlanganligi tufayli gaz to’siqning g’ovaklari orqali sekin oqib o’ta boshlaydi. Maz­kur kengayishda real gaz temperaturasining o’zgarishi qayd qilindi. Bu hodisa Joul—Tomson effekti deb nom oldi. Gazning temperaturasi pasayganda ( ) musbat Joul-Tomson effekti, aksincha, tem­peratura ortgan hollarda manfiy Joul - Tomson ef­fekti sodir bo’ladi. Xona temperaturasidagi ko’pchilik gazlar uchun musbat Joul-Tomson effekti kuzatildi. Faqat vodorod va geliy uchun manfiy Joul -Tomson effekti qayd qilindi.
Joul-Tomson effektining ishorasi (ya‘ni mazkur hodisada gazning sovishi yoki isishi) Van-der-Vaals tenglamasidagi a va b tuzatmalarning nisbiy hissasi bilan bog’liq. Molekulalarning xususiy hajmini e‘tiborga olmasa ham bo’ladigan hollarda (ya‘ni d=0, lekin ) gaz soviydi. Molekulalarning o’zaro tortishish kuchlarini e‘tiborga olmasa ham bo’ladigan hollarda (ya‘ni a=0, lekin ) mole­kulalarning itarishishi muhim rol oynaydi. Bunday hollarda gaz kengayishi tufayli molekulalarning potentsial energiyasi kamayadi. Lekin, gazning kengayishi issiqlik almashinmay va tashqi ish bajarilmay sodir bo’layotganligi uchun ichki energiya o’zgarmasligi lozim. Shu sababli kengayish jaraenida real gaz molekulalarining kinetik energiyasi ortadi, ya‘ni gaz isiydi.
Umuman, Joul-Tomson effektining ishorasi gaz­ning tabiatiga, temperatura va bosimiga bog’liq. Ko’pchilik gazlar uchun yuqori temperaturalarda manfiy ef­fekt, past temperaturalarda esa musbat effekt qayd qilindi. U holda shunday temperatura mavjud bo’lishi kerakki, bu temperaturada Joul-Tomson effekti ishorasini o’zgartirishi lozim. Temperaturaning bu qiymati inversiya temperaturasi deb ataladi. Inversiya temperaturasidagi gaz kengayganda uning isishi ham, sovishi ham kuzatilmaydn. Ko’pchilik gazlarning inver­siya temperaturasi normal temperaturadan yuqori bo’ladi. Shuning uchun gazlar normal temperaturalarda kengaygan hollarda soviydi, yuqori temperaturalarda kengayganda esa isiydi. Gazlarning Joul-Tomson protsessida sovishi sovitish texnikasida, xususan gazlarni suyultirishda keng qo’llanilyapti.


Qovushoqlik.
Gazlarning qovushqoqligi, (ichki ishqalanishi). Gazlarning qovushqoqlik koeffisienti. Qovushqoqlik koeffisietini. Impuls ko‘chish koeffisienti orasidagi munosabat.