Mavzu. Marjinalizm ta’limoti va neoklassik iqtisodiy maktablar (2 soat) Reja

4.KEYNS TA’LIMOTINING’ ҲOZIRG’I DAVRDAG’I AҲAMIYaTI
50-yillarda keynschilik G’’oyalari rivojlantirilib, yang’i G’’oyalar ilg’ar surildi. Ularning’ asosiy moҳiyati iqtisodiy o’sish sur’atlari doimlig’ini ta’minlovchi mexanizmlarni aniqlash va isbotlashdan iboratdir. Oqibatda «mulstipirikator-akselerator» sistemasini ҳisoblashg’a asoslang’an va o’zig’a xos keynschilikning’ o’sish nazariyalari, jamG’’arish va iste’mol o’rtasidag’i o’zoro boG’’lanish ҳarakteristikalaridan foydalanib iqtisodiy dinamikani modellashtirish yuzag’a keldi.
Yuqorida tilg’a oling’an iqtisodiy o’sish nazariyalarining’ asosiy namoyondalari Massachuset texnolog’iya instituti professor Evsey Domar (1914) va Oksford universiteti professori Robert Ҳarrod (1890-1978) ҳisoblanadi. Ularning’ nazariyasi (modeli) iqtisodiyotning’ doim (mo’’tadil) sur’atlarda o’sishi dinamik barqarorlik (ilg’arilab borish) ning’ asosiy sharti sifatida maqsadg’a muvofiq ekanlig’ining’ umumiy xulosalarini birlashtiradi. Ularning’ fikricha, shundag’ina ishlab chiqarish quvvatlari va meҳnat resurslaridan to’la foydalanishg’a erishish mumkin. Ҳarrod- Domar modelining’ boshqa bir qoidasi bo’yicha ayrim parametrlar, chunonchi daromadlardag’i jamG’’arma ҳissasi va kapital quyilmalarning’ o’rtacha samaradorlig’i o’zrq davr mobaynida doim deb tan olinishi ҳisoblanadi. Mualliflar dinamik barqarorlik va doimiy o’sishg’a erishish avtomatik ravishda bo’lmaslig’i, balki davlatning’ shung’a muvofiq siyosati natijasida, ya’ni davlatning’ iqtisodiyotg’a faol ishtiroki tufayli ro’y berish mumkinlig’ini ta’kidlaydilar.
70-yillardan boshlab Keyns ta’limotig’a nisbatan davlatning’ iqtisodiyotg’a aralashuvi bo’yicha neoliberalizm G’’oyalari asosiy bo’lib qoldi, chunki bu davrda jaҳoning’ ko’pg’ina mamlakatlarida inqiroz ҳolatlari doim voqeag’a aylanib qoldi. Inflyastiya, davlat byudjetining’ kamomadi, ishsizlik toboro kuchaydi. Neoliberallar keynschilarni tanqid qilar ekanlar, iqtisodiyotda davlat sektorining’ oshuvi, erkin raqobatning’ kamayishi, iqtisodiyotning’ muҳim tarmoqlarig’a investistiyalar kamayg’anlig’i ular G’’oyalarining’ sayozlig’idan dalolat beradi, deb ҳisoblaydilar.
70-80-yillar neoliberal G’’oyalar iqtisodiyotda tobora ustunlig’ini eg’allay boshladi. Ko’p davlatlarda iqtisodiyotni denastionalizastiya qilish kuchaydi (nodavlat shakllarig’a o’tildi). Buning’ oqibatida Buyuk Britaniya (Tetcherizm), Franstiya, Yaponiya, Chili (Pinochet), Ispaniya va boshqa mamlakatlarda davlatning’ iqtisodiyotg’a aralashuvi minimallashtirildi va iqtisodiy aҳvol yaxshilandi.
XULOSA
1929-1933 yillardag’i jaҳon iqtisodiy inqirozi avvalg’i «sof ta’limot» nazariyotchilarining’ fikrig’a qo’shimchakiriishni talab etdi. Iqtisodiy ta’limotlar tarixida Keyns inqilobi deb nom olg’an o’zg’arish ro’y berdi. Ag’ar avvallari bozor iqtisodiyoti barcha muammolarni avtomatik ravishda ҳal qiladi deg’an G’’oya ustun bo’lsa, Keyns ularg’a boshqacha qarab, davlatning’ iqtisodiyotg’a aralashuvini zarur deb ҳisobladi. Bandlik, foiz, milliy daromad, investistiyalar o’rtasidag’i munosabatlar o’rg’anilib, «aralash iqtisodiyot», multiplikator tushunchalari kiritildi. Keynschi va Neokeynschilar davlatning’ iqtisodiyotg’a aralashuvini qo’llab, «akselerator koeffistienti»ni qo’lladilar, ung’a ko’ra daromadlarning’ investistiyalarg’a ta’sirini ko’rish mumkin. Keynschilikning’ ayrim shakllarida indikativ rejalashtirish ҳam qo’llab- quvvatlanadi. Ishsizlik va inflyastini bandlik yo’li bilan ҳal etish mumkin deg’an G’’oya ustun.