Mavzu: Moliyaviy tahlilda qo’llaniladigan usullari

11 - jadval
Zanjirli bоg`lanish usuli 
Tartib soni 
Hisob formulasiga kiruvchi 
omillar 
Pirovard 
natija – 
tovar 
maxsulotini
ng qiymati 
(ming 
so`m) 
[1us*2us*3
us*4us] 
Oldi
ngi 
hiso
bga 
nisba
tan 
farq 
(min
g 
so`m
) 
Farqning 
sabablari 
Ishchila
rning 
o`rtacha 
ro`yhatd
agi 
soni(kis
hi) 
Bir 
ishchi 
tomon
idan 
bir 
yilda 
ishlan
gan 
kishi 
kuni 
(kun). 
Ish 
kuni
ni 
o`rta
cha 
uzun
ligi 
(soat
). 
Bir 
ishch
iga 
to`gr
i 
kelu
vchi 
soatli 
ish 
unu
mi 
(so`
m, 
tiyin) 
Hiso
bni 
bog`lan
ishni 
А 
Б 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1 
- 
h.o`t.y 
h.o`t.y 
h.o`t
h.o`t.
h.o`t.y 
- 
- 

---

28 
1113 
238 
.y 
7,78 
y 
3,21 
6615 
2 
1 
h.o`t.y 
1085 
h.o`t.y 
238 
h.o`t
.y 
7,78 
h.o`t.
y 
3,21 
hisob 
6449 
- 166 
Ish kuchi 
bilan 
ta`minlan
magan-ligi 
3 
2 
h.h.y. 
1085 
h.h.y. 
226 
h.o`t
.y 
7,78 
h.o`t.
y 
3,21 
hisob 
6124 
- 325 
Bir ishchi 
tomonidan 
ishlangan 
ish 
kunining 
qisqarishi. 
4 
3 
h.h.y. 
1085 
h.h.y. 
226 
h.h.y
. 
7,73 
h.o`t.
y 
3,21 
hisob 
6084 
- 40 
O`rtacha 
ish kuni 
uzunligini
ng 
qisqarishi 
5 
4 
h.h.y. 
1085 
h.h.y 
226 
h.h.y 
7,73 
h.h.y 
3,65 
hisob 
6905 
+821 
Soatlik ish 
unumining 
o`sishi. 
h.o`t.y. - haqiqatda o`tgan yili. 
h.h.y. - haqiqatda hisobot yili. 

---

29 
I) Tahlilda ko`p qo`llaniladigan usul - ko`rsatkichlarning o`sish sur'ati bo`yicha 
farqni aniqlash usulidir. 
Tahlil qilish uchun quyidagi 12 - jadvalni ko’rib chiqamiz. 
12 - jadval
K
o
`rs
at
k
ic
h
la
r 
K
o
`rs
at
k
ic
h
la
rn
in
g
o
`s
is
h
s
u
r`a
ti
(
%
) 
O
`s
is
h
s
u
r`a
ti
d
ag
i 
fa
rq
(+,
-)
M
ah
su
lo
t 
x
aj
m
ig
a 
ta
`s
iri
(m
in
g
s
o
`m
) 
(2
u
st
un
х
6
61
5

:1
0
0
) 
А 
1 
2 
3 
1.Ishchilarning 
o`rtacha ro`yhatdagi 
soni. 
97,5 
100-97,5= -2,5 
- 165 
2.Bir yilda hamma 
ishchilar tomonidan 
ishlangan kishi-kunlar. 
92,4 
97,5-92,4= -5,1 
- 138 
3.Bir yilda hamma 
ishchilar tomonidan 
ishlangan kishi-soatlar. 
91,8 
92,4-91,8= - 0,6 
- 40 
4.Tovar mahsuloti. 
104,4 
104,4-91,8= 
+12.6 
+ 833 

---

30 
Jami: 
- 
+ 4,4 
+ 290 
6615 ming so`m - haqiqatda o`tgan yildagi mahsulot hajmi.

Jadvaldan ko`rinishicha, mahsulot hajmiga ta'sir qiluvchi omillarining bu usulda 
hisoblaganimizda olingan natijalar zanjiri bog`lanish usuli bo`yicha aniqlangan 
natijalarga tеng. 
K) balans usuli - Bu usul xom ashyo (matеrial) ning kеlishi va 
undan foydalanish yo`nalishi o`rtasidagi nisbatni aniqlashga, shuningdеk, ish vaqti, 
uskunalarning ishlashi va boshqalardan foydalanishni o`rganish uchun xizmat 
qiladi. 
Yuqorida qayd qilingan usullar bilan bir qatorda tahlil qilish jarayonida bir qator 
statistika qoidalaridan foydalaniladi. Bularga masalan, o`rtacha miqdorni aniqlash, 
o`rtacha miqdordan og`ishlarni bеlgilash, o`rtacha kvadratik og`malarni hisoblash, 
korrеlyatsiya usuli, shuningdеk, iqtisodiy matеmatik usullar bo`lib, bular tеgishli 
statistika darslarida atroflicha bayon etiladi. 
3.
 
Rivojlanga mamlakatlarda moliyaviy tahlilning
 valuation
 (baholash) 
usuli. 
Biror biznesga arziydigan narsani baholash jarayoni moliyaviy tahlilning 
muhim tarkibiy qismi bo'lib, soha mutaxassislari Excel-da moliyaviy 
modellarni yaratishga ko'p vaqt sarflashadi . Biznesning qiymatini har xil yo'llar 
bilan baholash mumkin, va tahlilchilar oqilona baholashga erishish uchun 
usullarning kombinatsiyasidan foydalanishlari kerak. 
Baholash usullariga quyidagilar kiradi: 

Xarajatlar yondashuvi 

Qurish / almashtirish narxi 

Nisbiy qiymat (bozor munosabati) 

Kompaniyaning solishtirma tahlili 

Oldingi bitimlar 

---

31 

Ichki qiymat 

Diskontlangan pul oqimlarini tahlil qilish 
Kompaniyaning taqqoslanadigan tahlili (yoki qisqacha "comps") o'xshash 
kompaniyalarning nisbatlarini ko'rib chiqadigan va boshqa biznesning qiymatini 
olish uchun foydalanadigan baholash metodologiyasidir . Comps - bu baholashning 
nisbiy shakli, diskontlangan pul oqimi (DCF) dan farqli o'laroq, bu baholashning 
ichki shakli hisoblanadi . 
Ushbu qo'llanmada biz ko'plab moliyaviy tahlilchilar ishlarida talab 
qilinganidek, taqqoslanadigan kompaniyalar tahlilini o'tkazish uchun zarur bo'lgan 
barcha qadamlarni buzamiz. 
*
3
Kompaniyani taqqoslash tahlilini o'tkazish bosqichlari. 
Ushbu qo'llanmaning keyingi qismida biz o'zingizning shaxsiy jadvallar 
jadvalingizni qanday tuzishni batafsil ro'yxatini ko'rib chiqamiz. Ushbu turdagi 
ish investitsiya banki , kapitalni tadqiq qilish, korporativ rivojlanish yoki xususiy 
kapital sohasida tahlilchi sifatida ishlaydigan har bir kishi uchun odatiy bo'ladi . 
1 To'g'ri taqqoslanadigan kompaniyalarni toping 
Bu davlat kompaniyalarining nisbatlarini tahlil qilishda birinchi va ehtimol 
eng qiyin (yoki eng subyektiv) qadamdir. Tahlilchini bajarishi kerak bo'lgan 
3
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

32 
birinchi narsa - siz CapIQ yoki Bloomberg- ga baho bermoqchi bo'lgan 
kompaniyani qidirib toping, shunda siz biznesning batafsil tavsifi va tarmoq 
tasnifini olishingiz mumkin. 
Keyingi qadam, xuddi shu sohada ishlaydigan va o'xshash xususiyatlarga 
ega kompaniyalar uchun ushbu ma'lumotlar bazalarini izlashdir. Uchrashuv 
qanchalik yaqin bo'lsa, yaxshi bo'ladi. 
Tahlilchi quyidagi mezonlarga asoslangan ekranni ishlaydi: 

Sanoat tasnifi 

Geografiya 

Hajmi (daromadlar, aktivlar, xodimlar) 

O'sish sur'ati 

Daromadlar va rentabellik
2 Moliyaviy ma'lumotlar to'plang 
Siz eng muhim deb hisoblaydigan kompaniyalar ro'yxatini topganingizdan 
so'ng, ularning moliyaviy ma'lumotlarini to'plash vaqti keldi. 
Yana bir bor, ehtimol siz Bloomberg Terminal yoki Capital IQ bilan 
ishlaysiz va ulardan ikkinchisidan moliyaviy ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri Excel-
ga import qilish uchun foydalanishingiz mumkin. 
Sizga kerak bo'lgan ma'lumotlar turli sohalarda va kompaniyaning biznes 
hayotidagi bosqichiga qarab farq qilishi mumkin. Yetuk korxonalar uchun siz 
EBITDA va EPS kabi o'lchovlarni ko'rib chiqasiz, ammo oldingi bosqich 
kompaniyalari uchun Yalpi foyda yoki daromadlarni ko'rib chiqishingiz mumkin. 
Agar sizda Bloomberg yoki Capital IQ kabi qimmat vositadan foydalanish 
imkoniyati bo'lmasa, siz ushbu ma'lumotni yillik va choraklik hisobotlardan qo'lda 
to'plashingiz mumkin, ammo bu ko'p vaqt talab etadi.
3 Comps jadvalini sozlash 

---

33 
Endi Excel-da siz tahlil qilmoqchi bo'lgan kompaniyalar haqida barcha kerakli 
ma'lumotlarni o'z ichiga olgan jadval yaratishingiz kerak. 
Kompaniyani taqqoslash tahlilidagi asosiy ma'lumotlar quyidagilarni o'z ichiga 
oladi: 

Kopmaniya nomi 

Aktsiya bahosi 

Bozor kapitallashuvi 

Sof qarz 

Korxona qiymati 

Daromad 

Tahlilchining hisob-kitoblari 

Va hokazolar 
Yuqoridagi ma'lumotlar bizning misolimizda ko'rsatilgan quyida keltirilgan 
taqqoslanadigan kompaniyalar tahlili kabi tashkil etilishi mumkin. 
*
4
Ushbu jarayon haqida ko'proq ma'lumot olish uchun bizning biznesni 
baholash kursimizga tashrif buyuring . 
4 Taqqoslanadigan nisbatlarni hisoblang 
4
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

34 
Comps jadvalida joylashtirilgan tarixiy moliyaviy va tahliliy baholarning 
kombinatsiyasi bilan, ko'rib chiqilayotgan kompaniyani qadrlash uchun 
ishlatiladigan har xil nisbatlarni hisoblashni boshlash vaqti keldi. 
Taqqoslanadigan kompaniya tahliliga kiritilgan asosiy nisbatlar quyidagilar: 

EV / daromad 

EV / yalpi foyda 

EV / EBITDA 

P / E 

P / NAV 

P / B 
*
5
Diskontlangan pul oqimlari (DCF) modeli biznesni qadrlash uchun 
foydalaniladigan ma'lum bir moliyaviy modeldir . Discounted Cash Flow (DCF) 
model shunchaki bir kompaniyaning unlevered erkin pul oqimining bir bashorat 
bo'ladi, shuning uchun past Net Bugungi qiymat (NPV) deb ataladi bugungi 
qiymat, qaytib diskontlangan. . 
5
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

35 
Garchi kontseptsiya sodda bo'lsa ham, yuqorida aytib o'tilgan har bir tarkibiy 
qism uchun bir oz texnik ma'lumot talab etiladi, shuning uchun ularning har birini 
batafsilroq ko'rib chiqaylik. DCF modelining asosiy qurilish bloki bu moliyaviy 
ma'lumotlarni bir-biriga bog'laydigan 3 ta bayonotli moliyaviy modeldir . Ushbu 
DCF modelini o'qitish qo'llanmasi sizni o'zingiz qurish uchun bilishingiz kerak 
bo'lgan qadamlar orqali amalga oshiradi.
6
*
6 
Qayta tiklanmaydigan bo'sh pul oqimi nima? 
Naqd pul oqimi - bu shunchaki biznes tomonidan ishlab chiqariladigan pul 
bo'lib, uni investorlarga tarqatish yoki biznesga qayta investitsiya qilish 
mumkin. Yilda moliyaviy modellashtirish , ham qarz va xolislik investorlar uchun 
mavjud pul - va DCF tahlil qilish, eng ko'p ishlatiladigan pul oqimi turi (ham 
firmasi bo'lgan erkin pul oqimi deb ataladi) Unlevered Erkin yonilg'i, Oqim 
6
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

36 
hisoblanadi. Qo'shimcha ma'lumot olish uchun iltimos, erkin pul oqimini hisoblash 
bo'yicha qo'llanmani o'qing. 
Naqd pul oqimi u iqtisodiy qiymatni aks ettirgani uchun ishlatiladi, sof foyda kabi 
buxgalteriya hisobi ko'rsatkichlari esa yo'q. Kompaniya ijobiy sof daromadga ega 
bo'lishi mumkin, ammo pulning salbiy oqimi biznesning iqtisodiga putur etkazadi.
Naqd pul - bu sarmoyadorlar haqiqatda qadrlaydigan narsa, foyda hisobini 
emas. 
Nimaga pul oqimi diskontlangan? 
Korxonadan kelib chiqadigan pul oqimi ma'lum bir vaqtgacha qaytarib 
beriladi (shuning uchun diskontlangan pul oqimi modeli), odatda hozirgi 
sana. Naqd pul oqimining diskontlanishining sababi pulning vaqt qiymati 
nazariyasiga muvofiq bir necha narsalarga bog'liq bo'lib, ular asosan imkoniyatlar 
va tavakkalchiliklar sifatida tavsiflanadi. Pulning vaqt qiymati hozirgi zamondagi 
pul kelajakdagi puldan ko'ra ko'proq narsaga ega bo'lishini anglatadi, chunki 
hozirgi zamondagi pul investitsiya qilinishi va shu orqali ko'proq pul ishlashi 
mumkin. 
Firmaning o'rtacha vaznli kapitali (WACC) uning sarmoyadorlari tomonidan 
kutilgan talab qilinadigan daromad stavkasini anglatadi. Shuning uchun, 
shuningdek, firmaning imkoniyat qiymati deb ham o'ylash mumkin, ya'ni agar ular 
boshqa joyda yuqori daromad olishni topa olmasa, o'z aktsiyalarini qaytarib 
olishlari kerak. 
Kompaniya kapital qiymatidan ( to'siq darajasi ) yuqori daromadlilik 
koeffitsientiga erishsa, ular "yaratuvchi qiymat" hisoblanadi. Agar ular kapital 
qiymatidan past daromad keltiradigan bo'lishsa, demak, ular "buzadigan qiymat" 
dir. 
Sarmoyadorlarning talab qilinadigan daromad darajasi (yuqorida muhokama 
qilinganidek) odatda investitsiya xavfi bilan bog'liq ( kapital aktivlari narxini 

---

37 
belgilash modelidan foydalanish ). Shunday qilib, investitsiyalar qanchalik xavfli 
bo'lsa, talab qilinadigan daromadlilik darajasi shuncha yuqori va kapital qiymati 
ham yuqori bo'ladi. 
Naqd pul oqimlari qanchalik uzoq bo'lsa, ular qanchalik xavflidir va shuning 
uchun ularni yanada arzonlashtirish kerak. 
*
7
Pul oqimlari prognozini DCF modelida qanday qurish mumkin 
Bu juda katta mavzu va biznesning natijalarini bashorat qilishning orqasida 
butun san'at bor. Sodda qilib aytganda, moliyaviy tahlilchining vazifasi biznesning 
har bir haydovchisi kelajakda uning natijalariga qanday ta'sir qilishi to'g'risida eng 
aniq ma'lumotni taxmin qilishdir. Ko'proq ma'lumot olish uchun taxminlar va 
prognozlar bo'yicha qo'llanmani ko'ring. 
Odatda, DCF modeli bo'yicha prognoz taxminan besh yil davomida amalga 
oshiriladi, tog'-kon, neft va gaz va infratuzilma kabi resursli yoki uzoq umr 
ko'radigan sohalar bundan mustasno, bu erda muhandislik hisobotlaridan uzoq 
muddatli "resurslar umri" ni yaratish uchun foydalanish mumkin.
# 1 Daromadlarni bashorat qilish 
7
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

38 
Daromadlar prognozini tuzishning bir necha yo'li mavjud, ammo keng 
ma'noda ular ikkita asosiy toifaga bo'linadi: o'sish va haydovchilarga asoslangan. 
O'sishga asoslangan prognoz sodda va barqaror, etuk korxonalar uchun 
mantiqiydir, bu erda yiliga asosiy o'sish sur'ati ishlatilishi mumkin. Ko'pgina DCF 
modellari uchun bu etarli. 
Drayvga asoslangan prognoz yanada batafsilroq va uni ishlab chiqish 
qiyin. Bu daromadni narx, hajm, mahsulot, mijozlar, bozor ulushi va tashqi omillar 
kabi turli xil drayverlarga ajratishni talab qiladi. Regressiya tahlili ko'pincha 
drayverlarga asoslangan prognozning bir qismi sifatida, asosiy haydovchilar va 
yuqori darajadagi daromadlarning o'sishi o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlash uchun 
ishlatiladi. 
№2 Prognoz xarajatlari 
Xarajatlar prognozini tuzish juda batafsil va donador jarayon bo'lishi mumkin yoki 
oddiy yilni taqqoslash ham bo'lishi mumkin. 
Eng batafsil yondashuv " Nolga asoslangan byudjet" deb nomlanadi va 
o'tgan yili sarf qilingan xarajatlarni hisobga olmay, xarajatlarni noldan oshirishni 
talab qiladi. Odatda, kompaniyaning har bir bo'limidan faoliyatdan kelib chiqqan 
holda har bir xarajatlarni oqlash so'raladi. 
Ushbu yondashuv ko'pincha moliyaviy xarajatlarni kamaytiradigan muhitda 
qo'llaniladi. Bu faqat investitsiya bankirlari yoki aktsiyadorlik tadqiqotlari 
tahlilchilari kabi begona odamlar tomonidan emas, balki kompaniya tomonidan 
amalga oshirilishi amaliydir. 

---

39 
*
8
№ 3 Asosiy vositalarni prognozlash 
Daromadlar to'g'risidagi hisobotning ko'p qismi mavjud bo'lgach, asosiy 
kapitalni taxmin qilish vaqti keldi. Ular, odatda , debitorlik va inventarizatsiyani 
o'z ichiga olgan asosiy vositalar (PP&E) , texnologiya, tadqiqot va ishlanmalar 
(ITI) va aylanma mablag'lar kabi balans moddalarini o'z ichiga oladi. 
PP&E ko'pincha buxgalteriya balansining eng katta moddasi bo'lib, kapital 
harajatlar (eskirish), shuningdek amortizatsiya alohida jadvalda modellashtirilishi 
kerak. Eng batafsil yondashuv DCF modelida har bir asosiy kapital aktivlari uchun 
alohida jadvalga ega bo'lish va keyin ularni umumiy jadvalga birlashtirish. Har bir 
kapital aktivlari jadvalida bir nechta chiziqlar bo'ladi: ochilish balansi, CapEx, 
amortizatsiya, ajratmalar va yopilish balansi. 
8
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

40 
№ 4 Kapitalning tuzilishini prognoz qilish 
Ushbu bo'limning qurilishi ko'p jihatdan siz yaratadigan DCF modeliga 
bog'liq. Eng keng tarqalgan yondashuv - bu qarzdorlik muddati kabi ma'lum 
bo'lgan narsalardan boshqa katta o'zgarishlarni hisobga olmaganda, kompaniyaning 
hozirgi kapital tuzilmasini saqlash. 
Biz bo'sh pul oqimini ishlatayotganimiz sababli, ushbu bo'lim aslida DCF 
modeli uchun unchalik muhim emas. Ammo, agar siz narsalarga sarmoyador yoki 
kapitalni o'rganish bo'yicha tahlilchi nuqtai nazaridan qarasangiz, bu juda 
muhimdir. Investitsiya bankirlari odatda korxona qiymatiga e'tibor qaratishadi , 
chunki bu butun kompaniya sotib olinadigan yoki sotiladigan M&A operatsiyalari 
uchun ko'proq mos keladi. 
№ 5 terminal qiymati 
Terminal qiymati bir DCF modeli juda muhim qismi hisoblanadi. Ko'pincha 
biznesning sof hozirgi qiymatining 50% dan ortig'ini tashkil qiladi, ayniqsa 
prognoz muddati besh yil yoki undan kam bo'lsa. Terminal qiymatini 
hisoblashning ikkita usuli mavjud: o'sish sur'atlarining doimiyligi va chiqish uchun 
bir nechta yondashuv. 
O'sish sur'atlarining doimiy yondoshuvi prognoz davri oxirida hosil bo'lgan 
pul oqimi doimiy stavkada doimiy ravishda o'sishini anglatadi. Shunday qilib, 
masalan, biznesning pul oqimi $ 10 millionni tashkil etadi va doimiy ravishda 2% 
ga o'sadi, kapital qiymati 15% ni tashkil etadi. Terminal qiymati $ 10 million / 
(15% - 2%) = 77 million dollar. 
Chiqish bir necha yondashuv bilan, biznes "oqilona xaridor" buning uchun 
to'laydigan narsaga sotiladi deb taxmin qilinadi. Bu odatda taqqoslanadigan 
kompaniyalar uchun mavjud savdo qiymatiga yaqin yoki yaqin bo'lgan EV / 
EBITDA miqdorini anglatadi . Quyidagi misolda ko'rib turganingizdek, agar 
biznes EBITDA 6,3 million dollarga ega bo'lsa va shunga o'xshash kompaniyalar 

---

41 
8x qiymatida savdo qilsalar, u holda terminal qiymati 6,3 million x 8 = 50 million 
dollarni tashkil etadi. Keyinchalik terminal qiymati NPV olish uchun ushbu qiymat 
hozirgi kungacha chegiriladi. 
*
9
№ 6 Naqd pul aylanishini hisoblash vaqti 
DCF modelidagi pul oqimlarining vaqtini aniqlashga diqqat qilish kerak, 
chunki barcha vaqt oraliqlari bir xil emas. Ko'pincha modelning boshida "stub 
davri" mavjud, u erda yil davomida pul oqimining faqat bir qismi olinadi. Bundan 
tashqari, naqd pulning chiqib ketishi (haqiqiy investitsiyalarni amalga oshirish) 
odatda stubni olishdan oldin bo'sh vaqtni oladi. 
PPMT va XIRR bir DCF modelini qurish paytida naqd Vaqt oqadi bilan juda 
aniq bo'lishi uchun oson yo'li bor. Eng yaxshi tajriba - bu har doim odatdagi Excel 
NPV formulasi va IRR Excel funktsiyalari ustidan foydalanish. 
№ 7 DCF Enterprise qiymati 
Chegaralanmagan erkin pul oqimidan foydalangan holda DCF modelini 
yaratishda siz olib boradigan NPV har doim biznesning korxona qiymati ( EV ) 
bo'ladi. Agar siz butun biznesni qadrlashni yoki uni boshqa kompaniyalar bilan 
ularning kapital tuzilishini hisobga olmagan holda taqqoslashni istasangiz (bu olma 
bilan olma taqqoslashida) kerak. Aksariyat investitsiya bank operatsiyalari uchun 
asosiy e'tibor korxona qiymatiga qaratiladi. 
9
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

42 
№ 8 DCF tenglik qiymati 
Agar siz biznesning kapital qiymatini izlayotgan bo'lsangiz, bo'sh pul 
oqimining sof joriy qiymatini (NPV) olasiz va uni pul mablag'lari va 
ularning ekvivalentlari, qarzlar va har qanday ozchilik 
manfaatlariga moslashtirasiz . Bu sizga aktsiyalar soniga qarab ajratish va aktsiya 
narxiga kelish mumkin bo'lgan kapital qiymatini beradi. Ushbu yondashuv 
institutsional sarmoyadorlar yoki aktsiyalarni o'rganish bo'yicha tahlilchilar uchun 
keng tarqalgan bo'lib, ikkalasi ham aktsiyalarni sotib olish yoki sotish masalalarini 
ko'rib chiqmoqdalar. 
*10
 
10
https://courses.corporatefinanceinstitute.com/course

---

43