Mavzu: O‘zbekistonning jahonning rivojlangan mamlakatlari bilan iqtisodiy hamkorligi

Rivojlangan mamlakatlar va ularning o’ziga xos xsusiyatlari

Mamlakatning iqtisodiy ahvoli uning aholisining farovonligini, fuqarolari qanchalik yaxshi yashashini va mamlakatning jahon iqtisodiyotidagi rolini belgilaydi. Turli mamlakatlar iqtisodiyoti mahsulot ishlab chiqarish, tog'-kon sanoati va xizmatlar ko'rsatishga asoslangan. Ko'pgina mamlakatlar kuchli iqtisodiyotga ega va dunyo yalpi ichki mahsulotining katta ulushiga ega, boshqalari esa rivojlanmagan iqtisodiyot va kambag'al aholiga ega. Ko'pgina mamlakatlarda aholi o'rtasidagi tengsizlik yaqqol ko'zga tashlanadi. Nega tengsizlik paydo bo'ladi va mamlakatning rivojlanishi yoki rivojlanishiga nima imkon beradi?
Rivojlangan mamlakatlar inson boshiga yuqori yalpi ichki mahsulot (YAIM), turmush darajasining munosib qiymati va barcha fuqarolar o'rtasida tovar taqsimotiga ega davlatlarni o'z ichiga oladi. Iqtisodiyotda ushbu mamlakatlarda xizmatlar (ta'lim, sog'liqni saqlash, oziq-ovqat, dam olish va boshqalar) qishloq xo'jaligi va sanoatda ustunlik qiladi, lekin yuqori darajada rivojlangan sanoat mamlakatlarni tovarlar bilan ta'minlaydi va iqtisodiy o'sishga ta'sir qiladi. Bunday mamlakatlarda zamonaviy va sifatli infratuzilma mavjud. Ushbu mamlakatlarda barqaror iqtisodiy o'sish va farovonlikni qo'llab-quvvatlovchi iqtisodiy tizimlar mavjud.
Rivojlanayotgan mamlakatlar past yalpi mahsulot va inson daromadlariga ega bo'lgan davlatlarni o'z ichiga oladi, boshqa mamlakatlarga iqtisodiy qaramlikka ega (moliyaviy tizim, savdo va resurslarni eksport qilish zarurati jihatidan). Hech qanday qat'iy ta'rif mavjud emas, lekin iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga kiritilmagan davlatlar, masalan, ushbu mamlakatlar ushbu ittifoqqa a'zo davlatlarning xususiyatlariga ega emas, ya'ni:

• 
  Demokratik tamoyillarga rioya qilish.
  
• 
  Erkin bozor iqtisodiyoti.
  
• 
  Sanoatlashtirishning yuqori darajasi.
  
• 
  Inson huquqlari kafolatlari.
  
• 
  Aholini qo'llab-quvvatlash ijtimoiy dasturlari.
  

Rivojlanayotgan mamlakatlarning ko'pchiligi yuqori ishlab chiqarish sur'atlariga va tez rivojlanayotgan iqtisodiyotga (Xitoy, Rossiya, Qatar) ega va iqtisodiy tizimning o'rtacha rivojlanish darajasiga ega va o'rta darajadagi farovonlik darajasiga ega.
Rivojlanayotgan iqtisodiyot tizimiga ega bo'lgan, ammo rivojlangan mamlakatlarning barcha xususiyatlariga ega bo'lmagan boshqa mamlakatlardan ustun rivojlanish darajasiga ega bo'lgan mamlakatlar "yangi sanoat mamlakatlari"deb nomlanadi.
Iqtisodiy jihatdan zaif mamlakatlardan iqtisodiyotni rivojlantirishning eng past darajasi va milliy farovonlikni oshirishning past darajasi, keng ko'lamli ishlab chiqarishning yo'qligi va kambag'allik chegarasidan tashqaridagi aholining katta qismini qayd etish lozim.
Rivojlangan mamlakatlarga deyarli barcha Evropa mamlakatlari, ayrim Osiyo va Arab davlatlari, shuningdek, Birlashgan Arab Amirliklari, AQSh va Kanadadir. Past turmush darajasi va zaif iqtisodiyotga ega mamlakatlar asosan Afrikada joylashgan. Jahon yalpi ichki mahsulotining taxminan yarmi sariq va qizil rangli mamlakatlarga ega.
Jahon banki har bir inson uchun o'rtacha daromad bo'yicha mamlakatlarning o'z tasnifini taqdim etadi. Bu holda, mamlakatlar 4 guruhga bo'linadi:

• 
  Kam daromadli ($975 dan kam).
  
• 
  O'rtacha darajadan past ($975 dan ortiq, lekin $3855 dan kam).
  
• 
  O'rtacha darajada ($3855 dan ortiq, lekin $11905 dan kam).
  
• 
  Yuqori daromad darajasi ($11905 dan ortiq).