Mavzu: So‘z – tilning lug‘aviy birligi sifatida Reja: Kirish

So‘zlarning shakl va ma’no munosabariga ko‘ra turlari. Tildagi so‘zlarning ma’lum qismi shakl yoki ma’nosiga ko‘ra o‘zaro aloqador birlikni tashkil etadi. Bunday birliklarning quyidagi tiplari mavjud: 1) omonimlar; 2) omofonlar; 3)omograflar; 4) paronimlar; 5) sinonimlar; 6) antonimlar¹¹.

Omonimlar. Talaffuzi bir xil bo‘lgan so‘zlar omonimlar deyiladi. Omonimlar deyarli bir xil yoziladi. Chunki ular bir xil fonetik strukturaga ega bo‘ladi. Masalan: kuya – hasharotning nomi, kuya – qozoonning kuyasi; sir – davlat siri, mening sirim; sir – oynaning siri kostryulning siri; chang – musiqa asbobi, chang – to‘zon; bog‘ - mevazor bog‘, bog‘ – bog‘laydigan narsa va boshqalar. Bunday omonimlar har bir turkum doirasida grammatik formalar bilan shakllanganda ham o‘zaro omonim bo‘lib kelaveradi. Masalan: ot (ism) va ot (ish hayvoni) omonimlarini olib ko‘raylik:

I ot II ot

-lar

-im, -imiz -ing, -ingiz -i, -i

-ning, -da -ni, -dan -ga

Bu omonim so‘zlar har xil leksik ma’no ifodalasa ham, ot turkumiga oidligi uchun otlarga xos har qanday grammatik formada o‘zaro omonimlik munosabatida bo‘ladi. Shuningdek, fe’l turkumiga kiruvchi tortmoq, yozmoq, chopmoq omonimlari ham fe’lga xos har qanday grammatik formada, chunonchi, mayl va shaxs-son formalarida ham omonimlik munosabatini saqlaydi. Masalan: yozmoq¹ (qalam bilan yozmoq), yozmoq² (gilam yozmoq, yoymoq) omonimlarining mayl, shaxs-son affikslari bilan tuslangan holda omonimligi:

Yoz^1 Yoz^2

-ay(in), -aylik -gin, -ingiz(lar) -sin, -sin(lar)