Mavzu. Xalqaro va transmilliy kompaniyalar, ularni boshqarish

4.4.
 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida TMKlar faoliyati 
 
2017 yilda boshlangan va jahon hamjamiyatini jiddiy tashvishga solgan global moliyaviy- 
iqtisodiy inqiroz bugungi kunda ham dunyo iqtisodiyotiga o’z salbiy ta’sirini o’tkazib 
kelmoqda. Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek: “Bugun dunyo iqtisodiyotidagi ahvolni tahlil qilar 
ekanmiz, jahon moliyaviy va iqtisodiy inqirozi hali-beri nihoyasiga yetgani yo’q, deb aytishga 
barcha asoslarimiz bor”.
13
Ma’lumki, TMKlar to’g’ri xorijiy investitsiyalar (TXI) oqimida muhim rol o’ynaydi. Global 
moliyaviy-iqtisodiy inqiroz davrida to’g’ri xorijiy investitsiyalar oqimlari sezilarli kamaydi. 
Tadqiqotlar ko’rsatishicha, TXIlarning global oqimlari 2003 yildan 2016 yilgacha uzluksiz o’sib 
bordi va 2016 yilda rekord darajani - 1979 mlrd dollarni tashkil qildi, 2017 yilda 14 % ga, ya’ni 
1697 mlrd dollargacha, 2018 yilda esa 900-1200 mlrd dollargacha pasaydi. Shunga qaramay, 
2020 yilda ularning asta-sekin tiklanishi va 2017 yilda qo’shimcha o’sishi kutiladi . 
Tovar va xizmatlarga talabning pasayishi TMKlarni o’z investitsion dasturlarini qisqartirishga 
majbur qildi. Dastlab TXI rivojlangan mamlakatlarda 29 % pasaygan bo’lsa, ayni vaqtda 
rivojlanayotgan mamlakatlarda va Janubi-Sharqiy YYevropa hamda MDHning o’tish 
iqtisodiyotili mamlakatlarida mos ravishda 17 % va 26 % ko’payib bordi. Ularning global TXI 
oqimlaridagi ulushi mos ravishda 2016 yilda 27 % va 5 % ni tashkil qilgan bo’lsa, 2017 yilda 37 
% va 7 % gacha ko’paydi (3.7- jadval). Biroq, 2017 yil oxiri va 2018 yil boshlarida bu 
mamlakatlar ham inqirozning ta’siridan aziyat cheka boshladilar. 
3.7-jadval 
1990-2017 yillarda global TXI kirib kelish hajmida uchta asosiy iqtisodiy tizimlarning 
ulushi (foizda) 
2017 
2012 
2013 
2014