|
Rodjers nazariy konsepsiyasi
Rodjers shaxsiyatning fenomenologik, gumanistik nazariyasini turli xil ruhiy kasalliklarga chalingan mijozlari bilan ishlash natijasida ishlab chiqdi.
Ushbu ish natijasida u quyidagi xulosalarga keldi:
1. Insonning shaxsi maqsadlarga erishishga qaratilgan oldinga harakatlanadigan, konstruktiv va realistikdir;
2. Tabiati bo'yicha inson pozitiv, aqlli mavjudot bo'lib, o'zi va boshqalar bilan uyg'unlikda yashashga intiladi;
3. Inson o'zining tug'ma tabiatini konstruktiv ravishda anglab, rivojlantirish imkoniyatiga ega;
4. odamda mustaqillikka, ijtimoiy mas'uliyatga, yetuklikka, ijodkorlikka intilishning tabiiy moyilligi bor.
Rojers nuqtai nazariga ko`ra inson tabiati ijobiydir. Insonning xatti-harakati o'zini namoyon qilish tendentsiyasi – o'sish va rivojlanish tendentsiyasi asosida tartibga solinadi. Bu tendentsiya o`z ichiga barcha qobiliyatlarni va imkoniyatlarni rivojlantirishni, shaxsiyatni to'liq rivojlantirish qamrab oladi. Cheklovlar yoki antagonistik ta'sirlarning yo'qligi, aktuallashtirish tendentsiyasi xatti-harakatlarning turli shakllari ko`rinishida ifodalanadi.
Aktuallashtirish tendentsiyasining tavsiflari:
1. shakllantiruvchi tendentsiya asosida kelib chiqadi. Bu tabiatda shakllanishning umumiy tendentsiyasi. Tabiatda harakatlanish yoki organizmning rivojlanishi soddadan murakkabda tamoyili asosida shakllanadi. Tabiatda rivojlanishning umumiy tendensiyasining o`ziga xos tomoni – bu o'zini namoyon qilish tendentsiyasidir. Organizmning fiziologik jarayoni, o`sish va rivojlanish tendensiyasi bu – biologik faktdir.
2. o'zini o'zi namoyon qilish insonning o'ziga bog'liq bo`lgan aqliy jarayonlarga ta'sir etuvchi harakatlantiruvchi kuchga ega. Tana har doim qandaydir maqsad sari intiladi (tashabbus, izlanish, ijodkorlik, o'zgarish).
Rodjers bo`yicha xulq atvor motivatsiyasi insonni yaxshilanishi va rivojlanish ehtiyojlariga xizmat qiladi. Shaxs o'sishi jarayoni tomonidan boshqariladi, buning natijasida shaxsiy potentsial shakllanadi.
Rojersning so'zlariga ko'ra, insonning barcha xatti-harakatlari kompetentsiyani yaxshilashga va yangilashga qaratilgan.
Shunday qilib, inson hayotining eng muhim motivi aktuallashtirish, ya'ni o'zini saqlash va rivojlantirish, o'ziga xos bo'lgan eng yaxshi fazilatlarni maksimal darajada ochib berish. Ushbu fundamental tendensiya Rodjers tomonidan tavsiya etilgan yagona motivatsion kostruktor.
O‘zini aktuallashtirish Rodjers bo‘yicha insonning yuqori darajadagi psixik sog‘lomligi. Insonning ruhiy salomatligi bu o‘zi nima?
Insonning har tomonlama namoyon bo‘lishi bu:
Har qanday yangi tajribani o‘zlashtirishga harakat qilish. Har qanday joy, vaqt va sharoitda o‘qishga intilshi va buni pozitiv qabul qilishi.
O‘z hayotini to‘liq yashashga harakat qilishi.
Boshqalarning fikr mulohazalaridan ko‘ra o‘z intuitsiyasiga va, instinktlariga quloq solish.
Fikrlash va harakat qilishda mustaqillikni his qilish tuyg‘usi (Maslou).
Ijodiylikning yuqori darajada ekanligi.
Rodjers bo‘yicha shaxsni tasvirlaganimizda jamiyat bunday insonlarni qabul qilaolmasliklarini tan olishimiz kerak. Bunday insonlarni g‘alati deyishimiz mumkin.
Inson shaxsi doimo rivojlanishda bo‘lishi kerak. (Insonning shaxsga aylanishi deb nomlangan kitobi ham bor)
Umumiy qilib olgan aktuallashgan inson bir muncha avtonom, mushohadali.
(Maslou aktuallashgan insonlar deb Maksiyert Hayber (geshtaltpsixologiya asoschilaridan biri), Albert Inshteynlarni aytib o‘tgan.)
Rodjers bo‘yicha shaxs tushunchasi. Individ doim o‘zgarib turuvchi jamiyatda tarkibida bo‘lib, mazkur jamiyatning markazi insonning o‘zi. Insonnig bu ichki dunyosini Rodjers fenominal dunyo deb ataydi. Fenominal dunyo bu inson nimani his qilsa, uning tanasi nima his qilsa, organizmining his qilgani, mazkur hissiyotni qanchalik anglanganligi yoki anglanmaganligi.
Hamma odamlarda dunyoni anglashning subyektivligi kuzatiladi. Har bir inson o‘zining fenominologik dunyosida, ya’ni ichki dunyosida nimanidir ifodalaydi. Masalan, detektiv asarlarni o‘zish yoqsa, mazkur holatni o‘z shaxsiyatida simvolik tarzda ifodalaydi. Shaxslararo munosabatlar ko‘pchilik hollar ma’lim bir muammo yuzasidan har bir insonning o‘zini qarashi va nuqtai nazari bo‘lishi mazkur holatni tushuntirib beradi. Insonlarning bir birini tushunaolmasligi ularning fenomenologik dunyosining turliligidan dalolat bderadi.
Aynan shu tushuncha orqali Rodjers psixoanalizni tanqid qiladi. Psixoanaliz bo‘yicha insonning mazkur holati uchun ma’lum bir sabab mavjud va oqibati faynan shunday bo‘lishi tariflangan, Rodjers esa sodir bo‘lgan ma’lum bir sababning oqiati har bir insonda uning fenomenologiyadan kelib chiqib turlicha bo‘lishini ta’kidlaydi.
Prinsip
Shaxsni tushunish obyektiv kuzatuvchi pozitsiyasida emas, balki shaxsning o‘zini pozitsiyasi orqali aialga oshirilishi kerak.
Insonning o‘zi o‘z hayotini belgilaydi va tanlo hamda qaror qabul qilishda erkin, o‘z ichki xohishiga amal qiladi.
Inson tabiatan mehribon va mukamallikka intiluvchan.
Aktuallashtirish insonda tug‘ma bo‘ladi, lekin jamiyat normalari, prinsiplar o‘z hislarini, ehtiyojlarini unutilishiga va jamiyat tomonidan singdirilgan tushunchalar va qadrlarni ahamiyati ortishiga sababchi bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
