Метод кашфиётдан муҳимроқ

2 §. Методика, метод ва методология тушунчалари, уларнинг
нисбати
«Методология (метод ва ...логия сўзларидан) – тадқиқотчининг назарий ва амалий фаолиятини ташкил этиш, тиклаш тамойиллари ва усуллари тизими ҳамда бундай тизим ҳақидаги таълимот. Методология методлар ҳақидаги таълимот ёки ялпи умумий билиш методи, деб ҳам таърифланади. Методология методларга ва умуман воқеликка қандай ёндашиш йўлини ўргатади»⁷⁴.



⁷¹ Зиёмуҳаммадов Б. Комилликка элтувчи китоб. –Тошкент: «TURON-IQBOL» нашриёти, 2006 й. – Б.110.
⁷² Шу манба, -Б.111.
⁷³ Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 5-жилд. Т.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2003. – Б.613.
⁷⁴ Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 5-жилд. «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2003. – Б.614.
Демак, методология бир томондан, билиш методларининг тизими ҳақидаги бир бутун таълимот (фан) бўлса, бошқа томондан, муайян фан соҳасида (иқтисодиёт, техника, фалсафа, тиббиёт ва б.) қўлланиладиган тадқиқот методларининг тизими ҳамдир. Ушбу фикрнинг биринчи қисмини янада кенгроқ: Методология – фан назариясини яратишда қўлланиладиган тафаккур қоидалари ҳақидаги таълимот деб ҳам таърифлашимиз мумкин. Изланувчилар ушбу иккала жиҳатни ҳам мукаммал билишлари лозим.
Шундай қилиб, методология фан сифатида иккита қутбдан иборат. Бир томондан-илмий тадқиқот усуллари, амаллари ва методларининг мажмуи, иккинчи томондан – илмий фаолиятда тўлиғича бирламчи туртки ҳисоблана- диган концепцияларнинг мантиқий таҳлили, фаннинг фалсафаси экан.
Изланувчи илмий-тадқиқотнинг назарий асослари, методлари ва методологиясини пухта эгаллаганидан кейин ўз мавзуси бўйича тадқиқот методикасини шакллантириши лозим.
Тадқиқот методикаси илмий ишда қўйилган мақсадга эришишнинг муҳим шарти бўлиб, қўйилган вазифалар улар ёрдамида ҳал этилади ва кутилган натижаларга эга бўлинади.
Методика умумий тарзда бўлмасдан, ҳар хил объектлар, ҳодисалар ва жараёнларни тадқиқ қилишнинг ўз методикаси шакллантирилиши лозим.
Методика – бу тадқиқот ўтказиш усуллари ва амалларининг тўплами, уларни қўллаш ва олинган натижаларни талқин қилиш тартибидан иборат (Иқтисодий тадқиқотлар методикасини шакллантириш китобнинг 7-бобида батафсил ёритилади).
Ушбу фикр-мулоҳазаларни умумлаштириб, методика, метод ва методология тушунчаларининг мантиқий тузилмаси ва ўзаро нисбатини қуйидагича тасвирлаш мумкин(5.1- расм).