Microsoft Word 1 маъруза №6 экзоген нураш

Nurash 3 xil bo`ladi: 
1. Fizik nurash. 
2. Kimyoviy nurash. 
3. Biologik nurash. 
Fizik nurash
ning asosiy sababi tog` jinslari haroratining o`zgarib turishidir. 
Tog` jinslari bir qizib, bir sovishi natijasida darz ketadi, yoriladi, parchalanib, 
katta-kichik siniq jinslar, xarsangtosh, g`o’latoshlarga ajraladi va maydalanib 
ketadi. Tog` va vodiy yonbag`irlaridagi bunday siniq jinslar uyumi 
qurum 
deb 
ataladi. Ba’zan qurumlar daryo o`zanini yoppasiga qoplab oladi, u fanda 
toshloq 
daryo
deb nomlanadi. Kun bilan tun harorati keskin farq qiladigan joylarda, ya’ni 
cho`llarda va baland tog`larda eng kuchli bo`ladi. Kechasi qattiq sovigan jins 
kunduzi isib, ustki qism go`yo to`ladi, ya’ni deskvamatsiya hodisasi ro`y beradi, 
kechasi yana soviganda esa yorilib-yorilib ketadi. Bunga yoriqlarda muzlab qolgan 
suv ham ta’sir ko`rsatadi. Turli minerallardan tarkib topgan jinslar, ayniqsa rangi 
turlicha bo`lgan minerallardan tarkib topgan jinslar maydalanib ketadi, chunki har 
xil minerallar issiqda turlicha kengayadi va turlicha torayadi. O`rtacha geografik 
kengliklarda jinslar odatda suvni shimib olgan bo`ladi, sovuq tushganda, bu suv 
muzlab hajmi kengayadi va jins zarralarini joyidan suradi, kun iligandan keyin esa 
jins yemirila boshlaydi. Yumshoq mergel, qumtosh ayniqsa tez maydalanadi. Qor 
suvlarining kunduzi tosh yoriqlariga kirib, kechasi muzlab qolishi natijasida 
nurashi 
nival nurash
deb ataladi. 
Kimyoviy nurash 
asosan gumid o`lkalarga xos bo`lib, tog` jinslarining suv, 
havo ta’sirida ular tarkibining o`zgarishi va parchalanishi. Kimyoviy nurashda suv, 
jinslardagi erigan moddalar va havodagi kislorod asosiy ishtirokchilar hisoblanadi. 
Kimyoviy nurash jinslar tarkibidagi elementlarning o`zaro kimyoviy ta’siri 
natijasida vujudga keladi. Quyosh nurlari jinslarni qattiq qizitsa, jinslarda ba’zi bir 
kimyoviy o`zgarishlar ro`y beradi. Masalan: Amazonka daryosi toshganda 
qoladigan ko`k loyqa oradan bir oy o`tgandan keyin qizil tusga kiradi, chunki bu 
loyqada temir sulfiddan (FeS) uch valentli temirning suvsiz oksidi hosil bo`ladi. 
Cho`llardagi turli jinslarda, ayniqsa qumtoshlarda. "sahro quyug`i" (himoya 
po’stlog’i) vujudga keladi. Himoya po’stlog’i uch valentli temirning suvli oksidi, 
uch valentli temirning suvsiz oksidi va fosfat kislotasidan iborat. Suv hamda 
havoning kimyoviy ta’siri tog` jinslarning nurashida birinchi o`rinda turadi.