Microsoft Word 1 маъруза №6 экзоген нураш

Biologik nurash 
tirik organizmlar ta’sirida vujudga keladi. Tirik 
organizmlar jinslarni mexanik yemiradi, hayot mahsulotlari bilan esa ularni 

---

kimyoviy o`zgartiradi. Lishaynik va moxlar ozuqa moddalarini o`zlari bosib 
ketgan jinslardan oladi va natijada bu jinslar yemiriladi. Har xil o`simliklarning 
ildizlari ham jinslarni mexanik va kimyoviy yo`l bilan yemiradi. Chuvalchanglar 
tuproqni yumshatishga ishtirok etadi, in qazib yashaydigan hayvonlar ham 
tuproqni yumshatib, qurishiga sabab bo`ladi. Ba’zan fizik, ba’zan kimyoviy nurash 
ustun bo`lsa-da, odatda fizik va kimyoviy nurash birgalikda sodir bo`ladi. 
Nurash po`sti
- tog` jinslarining havo, suv va organizmlar ta’sirida 
o`zgarishidan hosil bo`lgan g`ovak jinslar qatlami. Nuragan jinslar o`z joyida qolsa 
ellyuviy
deyiladi. Ellyuviy
 
jinslar to`plamidan iborat qatlam
nurash po`sti 
deb 
ataladi. Nurash po’sti tub tog` jinslaridan g`ovakligi va kimyoviy tarkibining 
o`zgarganligi bilan farq qiladi. Tabiiy sharoitga qarab nurash po`stining qalinligi 
har xil. Issiq va sernam o`lkalarda qalin (200 m gacha) qatlam shakllanadi, u sovuq 
zonalarga tomon yupqalashib boradi. Nurash po`sti barcha geologik epoxalarda 
hosil bo`lgan. Qadimgi nurash po`stlari neogen, paleogen davrlarida, mezozoy va 
paleozoy eralarida hosil bo`lgan, ba’zi joylarda paleozoydan oldingi eralarda hosil 
bo`lgan nurash po`sti qoldiqlari uchrab turadi. Ayrim holatlarda nurash po`stlog`i 
tabiiy ravishda sementlanib qoladi va btonlashgan sathlar vujudga keladi. 
Nurash tezligi va uning litosferaga o`tib borish chuqurligi ko`pgina 
geologik, geografik va biologik omillarga bog`liq. Eng qalin nurash po`sti - issiq 
mintaqada, eng yupqa nurash po`sti qutbiy mintaqada hosil bo`ladi. Nurash 
po`stining bo`ylama profili, morfologiyasi va qatlamlari tarkibi geografik zonalar 
bo`yicha o`zgarib boradi. Demak nurash relyef hosil qilishda bevosita va bilvosita 
ishtirok etadi.
Yonbag`ir deb
- Yer yuzasini ma’lum bir qismini enlama yuzaga nisbatan 
katta yoki kichik burchak ostida farqlanadigan joylar tushuniladi. Masalan: 
suvayirg`ich bilan vodiyning pastki qismi jar, balka, ko`l tublari orasida ham 
yonbag`ir hosil bo`ladi. 
Yonbag`irlarni ajratishda, moddalarni siljitishda og`irlik kuchini sezilarli 
darajada bo`lgan nuqtasini hisobga olish lozim. S.S.Voskresenskiy ana shunga 
asoslanib qiyaligi ikki gradusdan katta bo`lgan yerlarni