Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

Hayot davri (sikl)ning bosqichlari 
Bosqichlarda, xavfsizlikning barcha talablari 
xisobga olingan xolda, to’lik faoliyat sikli xosil 
qilinadi, ya’ni: ilmiy fikr; ilmiy izlanish ishlari; 
konsturktorlik ishlari; loyixa; loyixani amalga 
oshirish; sinash; ishlab chiqarish; tashish; foydalanish; 
takomillashtirish va to’zilishini uzgartirish; saqlashga 
kuyish va bartaraf qilish; yo’q qilish. Xavfsizlik 
talablarini o’z vaqtida xisobga olish faqat texnik 

---

45 
shartlargagina emas balki iktisodiy qarashlarga 
tayanadi.
HFX ni boshqarish vazifalari 
Boshqarish - bu shunday jarayonki, uni bir 
nechta bosqichlarga bo’lish mumkin:
1. Ob’ektning xolatini taxlil qilish va baholash. 
2. Boshqarishning maqsad va masalalarini 
amalga oshirish uchun tadbirlarni rejalashtirish va 
oldindan aniqlash. 
3. Boshkaruvchi va boshqariladigan sistema 
(tizim)larni bevosita tashkil qilish. 
4. Nazorat, ya’ni boshqarishni tashkil qilish 
ustidan kuzatish va tekshirish. 
5. Tadbirlarning samaradorligini aniqlash. 
6. 
Ragbatlantirish, 
ya’ni 
boshkarish 
katnashchilarini 
boshkaruv 
muammolarini 
muvaffakiyatli xal kilishga undovchi ta’sir shakllari. 
HFX ni boshqarish vositalari 
HFXni 
boshqarish 
vositalarini 
quyidagi 
jixatlarga ajratish mumkin: fizologik, psixologik, 

---

46 
ijtimoiy, tarbiyaviy, ergonomik, ekologik, tibbiy, 
texnik, tashkiliy-operativ, xuquqiy va iktisodiy. Uz 
navbatida bu jixatlarga asosan HFXni boshqarishning 
vositalari boy va rang-barangdir. Bularga quyidagilar 
kiradi:
- xalq ommasini o’qitish;
- xavfsiz xulq madaniyatini tarbiyalash; 
- kasbiy o’qitish; kasbiy tanlash; 
- boshqarish sub’ektiga psixologik ta’sir qilish; 
- 
dam 
olish 
va 
ishlash 
rejimlarini 
rasionallashtirish; 
- kollektiv ximoyalanishning texnik va tashkiliy 
vositalari; 
- shaxsiy ximoya vositalari; 
- yengillik va kompensasiya to’lovlari tizimi va 
boshqalar. 
Faoliyatni tashkil qiluvchilarga ajratish
 
“Inson-muxit”, “inson-ishlab chiqarish” va 
boshqa tizim (sistema)lar murakkab ko’p tenglamali 
va 
qismli 
tashkil 
qiluvchilardir. 
Xavflar 

---

47 
identifikasiyasini ijobiy yechishda bu tizimlarni taxlil 
jarayonida 
tashkil 
qiluvchilarga 
ajratish 
(dekompozisiya qilish) muximdir. Umumiy xolda ular 
element (qism)larga ajratiladi. Chegaralangan faoliyat 
sharoitida bu element (qism)lar aniqlashtiriladi. 
Faoliyatni tashkil qiluvchilarga ajratish bir ma’noda 
xavf va uning xavfli turkumlarini aniqlashga imkon 
beradi. Shuning uchun faoliyatni loyixalashda ma’qul 
bo’lgan manba ma’lumotlaridan foydalanilgan xolda 
uni yetarli darajada detallashtirish (elementlarga 
ajratish) va xavfli xususiyatlarini aniqlash muximdir. 
Insonni hayot faoliyati uni urab turgan atrof-
muhitda mavjud bo‘lib, u har xil omillar ta’sirida 
kechadi. Bu omillar kelib chiqish mohiyatidan ko‘ra 
insonga ko‘rsatadigan ta’siri, xarakteriga ko‘ra 
nihoyatda turlicha bo‘lib, ularning ba’zilari inson 
hayot faoliyati davomida o‘ta ta’sir etadi. Bu 
omillarga mehnat predmetlari, mehnat vositalari, 
energiya, mehnat mahsullari, texnologiya, flora 
(o‘simlik), fauna (hayvonot), tabiiy ofatlar, urush-

---

48 
mojarolar, ijtimoiy, iqtisodiy munosabatlar va 
xokazolar kiradi (1.1-rasm). 
1.1 - rasm. Tashqi omillarning insonga ta’siri