Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
8
va Makedoniya singari mamlakatlarda musulmonlar 20 yil ichida ko‘pchilikni tashkil 
etadigan bo‘ladi. AQShning musulmon aholisi 1972-1990 yillarda asosan, ko‘chib kelish 
evaziga olti marta ko‘paydi. Hatto ko‘chib kelishga yo‘l berilmayotgan mamlakatlarda 
ham o‘sish davom etmoqda. 1999 yili Yevropa Ittifoqiga a'zo mamlakatlarda dunyoga 
kelgan chaqaloqlarning 7 foizi musulmonlar edi. Bryusselda bu raqam 57 foizni tashkil 
etdi. 1992 yilda Rimdagi eng mashhur ism Jovanni yoki Luiji emas, aksincha, 
Muhammad bo‘ldi. Islom deyarli barcha Yevropa mamlakatlarida (xristianlikdan so‘ng) 
ikkinchi o‘rinda turadigan dinga aylandi. Bundan aholisining ko‘pchiligini musulmonlar 
tashkil etadigan Ozarboyjon va Albaniya mustasno. Mabodo mavjud tamoyillar davom 
etadigan bo‘lsa, 2020 yilga borib barcha Yevropa mamlakatlari aholisining 10 foizini 
musulmonlar tashkil etadigan bo‘ladi.
Bunday global o‘zgarishning qanday ahamiyati bor? U diniy nuqtai nazardan muhim 
ahamiyatga ega bo‘ladimi? Abu Dovudning Touban (Thawban)ga asoslanib, shunday kun 
keladiki, musulmonlar «ko‘pchilikni tashkil etadi, biroq ular favqulodda yuz bergan 
toshqin yuzidagi ko‘pik va xas-xashakka o‘xshab qoladi», degan hadisi bor.
Shuni ham tan olish kerakkki, bugungi kunda miqdor ustunligi bundan ikki asr oldingi 
harbiy g‘alabalar texnologiyadan ko‘ra miqdorga bog‘liq bo‘lgani singari muhim 
ahamiyatga ega emas. Napoleongina: «Xudo ko‘psonli batalonlar tarafida» deb aytishi 
mumkin edi, biroq ayni zamonda son-sanoqsiz askarlarni qurollarning tugmachasini 
bosish yo‘li bilan yo‘q qilib tashlash mumkin, endi miqdor g‘alabaga sabab bo‘lolmaydi, 
bunga Saddam Husaynning 90-yillarning boshida Fors ko‘rfazidagi neft zahiralari 
nazorati yuzasidan kelib chiqqan urushda ahmoqona tarzda o‘z kuchini ko‘rsatib 
qo‘ymoqchi bo‘lganini misol qilib keltirish mumkin.
Musulmonlarning soni keskin o‘sishining muhim jihati ham bor. Biroq BMT 1994 yilgi 
Aholi Konferentsiyasini o‘tkazish uchun dunyodagi eng katta musulmon shahar Qohirani 
faqat shuning uchungina tanlamagan edi. Miqdorning hozir ham ishonchlilik jihati bor. 
Biroq aholining ruhiy-dinamik xususiyati miqdordan ko‘ra muhimroq ahamiyatga ega. 
Keksa aholi passiv va introspektsiya - o‘z-o‘zini kuzatishga, yoshlar esa serg‘ayrat va 
milliy-siyosiy qat'iyatlilikni qo‘llab-quvvatlashga moyil bo‘ladi.
Musulmon dunyosi ustida yangi ming yillik tongi otganda uning aholisi nomutanosib 
ravishda yosh va shaharlar salmog‘i o‘sib borayotgan bo‘ladi. Tarixiy nuqtai nazardan
bunday vaziyat hamisha beqarorlik, to‘s-to‘polon va islohotni keltirib chiqaradi. 16-
asrda Germaniyada yosh aholi miqdorining haddan ziyod o‘sib ketishi Yevropada 
protestant islohotlariga hamda qishloq xo‘jaligi va siyosatda o‘zgarishlar qilishga sabab 
bo‘lgan edi. 20-asrning 30-yillarida Markaziy Yevropada fashizmning paydo bo‘lishi ham 
qisman yosh aholi miqdorining o‘sib ketishi bilan bog‘liq. Islom tarixiga nazar 
tashlanadigan bo‘lsa, Usmonlilarning yangi hududlarni zabt etishni to‘xtatishi 16 -17-
asrlarda jaloliylarning qo‘zg‘olonlariga sabab bo‘lganini ko‘rish mumkin, bu hol ko‘plab 
yoshlarni ishsiz qoldirdi, natijada ular Anatoliyaning ko‘plab hududlarini vayron etgan 
kichik yoki ijtimoiy norozilik harakatlarini boshlab yubordi.
Keyingi bir-ikki yil ichidagi islomiy qayta tiklanish shu tamoyilning to‘g‘ri ekanini 
ko‘rsatdi. Hantingtonning ta'kidlashicha, musulmon mamlakatlari ichida birinchi bo‘lib 
20-asrning 70-yillari oxirida Eron yosh aholi miqdorining keskin oshib ketishini o‘z 
boshidan kechirdi va 1979 yili inqilob ro‘y berdi. Boshqa mamlakatlarda bu hol keyinroq 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter