Mikrobiologiya va immunologiya

Spora va spora hosil qilish – spora yumaloq yoki oval shakldagi 1-2 mkm x 0,1 mkm uzunlikdagi hosiladir. Spora hosil qilish ma’lum turlarning saqlanib qolishi uchun evolyusion kurash jarayoni natijasida paydo bo’lgan xususiyat. Spora himoyaviy moslashma bo’lib, bakteriyalar rivojlanishi uchun noqulay sharoit paydo bo’lganida hosil bo’ladi. Bakteriya spora hosil qilishda ko’p suv yo’qotib (45-55 %) sitoplazmasi quyuqlashadi va yangi , chidamli, ikki kavatli parda hosil qilib o’raladi; ichki qavat – intina tashqisi – ekzina deyiladi. Ekzina qatlamida yog’, mum, kaliy, kalsiy, natriy tuzlari ko’p . Har bir hujayrada bittadan spora hosil bo’ladi.Spora hosil qilish jarayoni tugashi bilan sporalar hujayradan ajralib chiqadi. Sporalar tashqi omillar ta’siriga o’ta chidamli bo’lib, noqulay sharoitlarda uzoq saqlanadi.
Kapsula- bakteriya tanasini o’rab turuvchi alohida shilimshiq g’ilof, hujayra devorini shilimshiqlaydi.
Kapsula moddasi tarkibiga polisaxaridlar, glyukoproteidlar yoki polipeptidlar, proteinlar kiradi. Kapsula himoya vositasi hisoblanib, bakteriyalarni fagositoz va antitelolar ta’siridan himoya qiladi.
Kapsulada 98 % suv bo’lib, u qo’shimcha osmatik to’siq hosil qiladi, hujayrani mexanik shikastlanish, qurishdan saqlaydi. Bakteriya organizmda, qonli, zardobli oziq muhitlarda kapsula hosil qiladi. Kapsula ba’zi bakteriyalarning virulentlik faktorini belgilaydi, bakteriyalarni farqlashda diognostik belgi vazifasini bajaradi.
Xivchinlar – Bakteriyaning ko’pgina turlari mustaqil va hujayraning ektoplazmasidan hosil bo’lgan xivchinlar yordamida harakat qiladi. Mikrobning harakatini aniqlash, diagnoz qo’yishda muhim ahamiyatga ega. Bakteriyalar xivchinlarning soniga va joylashishiga ko’ra 4 guruhga bo’linadi:
1. Monotrix - bir xivchinli bakteriya.
2. Lofotrix – tanasining bir uchida bir to’p xivchinlari bor bakteriya.
3. Amfotrix- tanasining ikki qarama- qarshi uchida bir to’pdan xivchini bor bakteriya.
4. Peritrix- tanasining hamma tomonida xivchinlari bor bakteriya.
Xivchinlari tanasining bir tomonida joylashgan bakteriyalar to’g’ri chiziq bo’yicha harakat qiladi, peritrix va amfotrix bakteriyalar har tomonga qarab harakat qiladi.
Xivchinlar oqsil molekulalaridan iborat. Xivchinli bakteriyalarning harakatlanish tezligi – harakat apparatining jihatiga va muhitning xususiyatlariga – shilimshiqligi, harorat, pH, osmotik bosim va h.k larga bog’liq.Bakterial harakat tezligi 1daq.20-60 mkm,ba’zan 200 mkm bo’lishi mumkin.