Mikrobiologiya va immunologiya

Fimbriyalar va pili, ya’ni tukchalar (vorsinka). Bakteriya hujayralarida xivchinlardan tashqari uzun, ingichka, to’g’ri, iplari – fimbriyalar ham bo’ladi Fimbriyalar xivchinlarga nisbatan ancha kalta, ingichka va juda ko’p bo’ladi. U harakatchan va harakatsiz organizimlarda ham bo’ladi. Fimbriyalarning uzunligi 0,3 – 4 mkm, eni 5-10 nm. Ularning soni bitta bakteriya hujayrasida 100 - 200 tadan bir necha mingtagacha bo’lishi mumkin. Fimbriyalar oqsil – pilindan tarkib topgan. Ikki xil fimbriya tipi bor. Birinchisi – bakteriya hujayrasini boshqa hujayralarga yopishishiga yordam beradi, suyuqliklar yuzasida parda hosil qilishda ishtirok etadi. Shuning uchun u yopishish organi xisoblanadi. Ikkinchisi jinsiy fimbriyalar yoki pili, bakteriyalar kon’yugasiyasida bir hujayradan ikkinchisiga genetik materialni o’tkazadi. Bundan tashqari pili patogen bakteriyalarni hayvon va inson to’qimalariga yopishtirish uchun ham xizmat qiladi.
Rikketsiyalar – bakteriyalar bilan viruslar oralig’ida joylashgan, bir hujayrali, harakatsiz, polimorf, grammanfiy organizmlar. DNK, RNK, oqsil va 40 % cha lipidlari bor. Shakli va o’lchami bilan bakteriyalarga, kultural va biologik xususiyatlari bilan viruslarga o’xshaydi.
Rikketsiyalarni birinchi bo’lib 1909 yilda amerikalik olim G.Rikkets, keyinchalik R.Uilder, S.Provacheklar aniqlashgan.
Rikketsiyalar bit, kana, burga tanasida parazitlik qilib hayvon va inson organizmiga tushganda kasallik chaqiradi. Kasallik rikketsiozlar deb umumiy nomlanib, unga qizilchali tif, Ku- isitmasi va h.k lar kiradi.
P.F.zdrodovskiy bo’yicha rikketsiyalarning 4 xil shakli farqlanadi; kokksimon, tayoqchasimon, basillasimon va ipsimon. Ular biologik xususi yatlarini yo’qotmay bir shakldan ikkinchisiga o’tishi mumkin. Kapsula va spora hosil qilmaydi. Rikketsiyalar sun’iy oziqa muhitlarda o’smaydi. Ular faqat tirik to’qima hujayralarida - jo’ja embrioni, to’qima kulturasida o’sadi. Termolobil toksin zahar hosil qiladi. U 66°C haroratda parchalanadi, quruq vaksum holatida hamda 50 - 70°C haroratda yaxshi saqlanadi.