Mikroorganizmlerdin` ku`kirt, fosfor ha`m temirdin` ta`biyatta almasıwındagı roli Reje

2. Tion bakteriyalarının` a`hmiyeti
. Tianobakteriyalar Thiobacillus tuwısına kirip, 
birinshi ma`rtebe 1902-jılı M.Natanson, 1904-jılı M.Beyerink ta`repinen ten`iz 
balshıq topırag`ınan ajıratıp alıng`an. Bul tuwıstın` ua`killeri tiosulfat, ku`kirt, 
sulfid, tetrationatı ha`m tiotsianattı qıshqıllandırıw uqıbına iye. Thiobacillus 

---

tuwısına kiriwshi tion bakteriyaları spora payda etpeydi, gramqanaatlanarsız, 
tayaqsha ta`rizli bolıp uzınlıg`ı 1-4 mkm quraydı. Kopshilik tu`rleri polyar 
qamshıları ja`rdeminde ha`reketlene aladı. Bakteriyalardın` organikalıq 
birikpelerinin` sintezi ushın uglerod deregi sıpatında SO2 ha`m bikarbonat xızmet 
etedi. 
Tion bakteriyaları obligat aeroblar esaplanadı. Ku`kirttin` organikalıq emes 
birikpelerin qıshqıllandırıushı tion bakteriyaları paydalı qazılmalardın` jaylaskan 
ornın anıklawda paydalanıladı. Sondayaq bul bakteriyalar o`zinde ku`kirt uslawshı 
minerallardan metallardı ha`m siyrek ushırasatugın elementlerdi alıwda 
qollanıladı. 
Mikroblardı metallurg sıpatında paydalanıu ekonomikalık jaqtan paydalı 
esaplanadı. Paydalı qazılmalardı mikrobiologiyalıq usılda qayta islew du`nyanın` 
ko`pshilik ma`mleketlerinde qollanıladı. 
3. O`simliklerdin` fosforlı azıqlanıwında mikroorganizmlerdin` roli
. 
Fosfordın organikalıq birikpelerinin` o`zgertiliwi
. O`simlik azıqlanıwındag`ı 
a`hmiyeti boyınsha fosfor azottan keyingi ekinshi orında turadı. Fosfor organikalıq 
ha`m organikalıq emes formada topıraq, o`simlik ha`m mikroorganizmlerdin` 
quramına kiredi. 
Topıraqqa fosfor birikpeleri o`simlik ha`m haywan qaldıqları ha`m mineral 
to`ginler menen tu`sedi. 
Fosfor topıraqta to`mendegi formalarda ushırasadı. 
A) Birlemshi mineral quramında – fosfat kaltsiy formasında (apatit, 
oksiapatit, ftorapatit, fosforit), fosfat yamasa temir oksifasfatı (vivianit) formasında 
ushıraydı.
V) organikalıq formada – 25-85% mug`darında ulıuma fosfor ha`r qıylı 
topıraqlarda ushıraydı. Organikalıq fosfor topıraqtın` organikalıq zatlarının` 0,5-
2% quraydı. Fosfor fitin, nuklein kislotası ha`m nukleotid, letsitin ha`m gumus 
birikpeleri quramına kiredi. 
Awıl xojalıq o`simlikleri 0,05ten 0,5%ke shekem fosfor uslaydı.
O`simliklerde hayuanlardag`ı sıyaqlı fosfor organikalıq birikpeler (fitin, 
fosfolipidler, nuklein kislotaları) formasında ushıraydı. 
Topıraqtag`ı organikalık fosfordın` u`lken qorı o`simikler ta`repinen 
mikroorganizmler aldın-ala o`zlestiriletugın mineral formag`a aylandırılmag`ansha 
o`zletirilmeydi.
Fosfordın` organikalıq emes birikpelerinin` o`zgertiliwi
. Topıraqta 
organikalık emes fosfor formaları erimeytugın fosfat kaltsiyi (apatit, ksiapatit, 
fosforit) formasında bolıp ko`binese neytral ha`m qıshkıl topıraqlarda ushırasadı. 
Ko`pshilik mikroorganizmler fosfor kislotasının` erimeytug`ın formaların 
o`zlestiriletug`ın formag`a o`tkiziui mu`mkin. Bugan bakteriyalar, aktinomitsetler, 
zamarrıqlar toparına kiriwshi mısal boladı. Fosfatlardın` topıraqta eriwi uglerodtın` 
dioksidi ha`m ha`r qıylı kislotalardın` payda bolıuı na`tiyjesinde boladı.