«Milliy libos, kashtachilik, to‘qimachilik» kafedrasi «Tikuv buyumlari materialshunosligi» fanidan laborotoriya mashg‘ulotlarini bajarish uchun metodik qo’llanma

Tikuvchilik iplarining haqiqiy diametrini aniqlash. Tikuvchilik iplarining haqiqiy diametrini aniqlash uchun «TsNIXBI» da yaratilgan iplarning diametrini aniqlaydigan maxsusmoslama, okulyarliyokiob’ektivlimikroskopvayo’g’onliknio’lchaydiganmoslamalarniqo’llashmumkin. Ipningdiametrinio’lchaydiganmoslamaningo’lchovmaydonlariningorasigaoltitabir-birigaparalleljoylashganipo’rnatiladivaularningdiametri 2-jadvalgaqarabolinadi.
Pishitilganiplarningyo’g’onligivaqisqarishinianiqlash. TikuvchilikdaishlatiladiganpishitilganiplarningumumiychiziqiyzichliginivaeshishdaipningqisqarishinianiqlashuchunkrutkomerKU-500 asbobidanfoydalaniladi.
KU-500 asbobiningqisqichlariorasini 500 mmgaqo’yib, ipteskaritomongaeshiladi. Eshilganipnitashkiletuvchitanhoiplarparallelholatgakelgandakrutkomerasbobidaneshilishlarsonivaeshilgandaipningqisqarishiyozibolinadi. Qisqichlarorasidagiiplarningmassasitortilibipningumumiychiziqiyzichligitopiladi.

buerda: - tanhoipningchiziqiyzichligi, teks; -tanhoiplarsoni.
Eshilgandaiplarningqisqarishinihisobgaolib, umumiychiziqiyzichliqquyidagiformulabilananiqlanadi.


buerda: -birinchiqo’shibeshilgandagiipningqisqarishi.
Agariplarikkimartaqo’shibeshilsaipningumumiychiziqiyzichligiquyidagiformulabilananiqlanadi.

buerda: -ikkinchimartaqo’shibeshilgandagiipningqisqarishi.
Agarharxilyo’g’onlikdagitanhoiplarqo’shilsaumumiyipningchiziqiyzichligiularningyig’indisigateng:
;
Uholdaeshilganiplarningeshilgandaqisqarishi (teks) daquyidagiformulabilananiqlanadi:



5- LABORATORIYa IShI
TIKUVChILIK MATERIALLARINING TUZILIShI VA O’RILIShLARINI O’RGANISh


Asosiy ma’lumotlar. To’kuvchilik o’rilishlari turlicha bo’lib, gazlamaning xossalari va tuzilishini belgilaydi. Gazlamaning o’ngidagi naqshlari, silliqligi, tovlanishi, tanda va arqoq iplarning o’rilishiga bog’liqdir.
To’kuvchilik o’rilishlari gazlamaning bir qancha xossalariga: mustahkamligi, cho’ziluvchanligi, qalinligi, sitiluvchanligi, bikirligi, kirishishi va boshqa xossalariga ta’sir qiladi. To’quvchilik o’rilishlari o’z navbatida to’rtga guruhga bo’linadi: oddiy o’rilish, mayda gulli o’rilish, murakkab o’rilish va yirik gulli o’rilish.
To’kuvchilik gazlamalarining o’rilishini aniqlash vaqtida bo’ylama qator tanda iplari, ko’ndalang qator esa arqoq iplari deb belgilanadi.
Agar tanda iplari arqoq iplarining yuqorisidan o’tib o’rilishi tanda yopilish, aksincha bo’lsa, arqoq iplari tanda iplarining yuqorisidan o’tib o’rilishiga arqoq yopilishi deyiladi.
Gazlama o’rilishining takrorlanuvchi qismi rapport deyiladi.
Gazlamaning uzunligi bo’ylab takrorlanadigan rapport arqoq bo’yicha rapport, gazlamaning eni bo’ylab takrorlanadigan rapporti esa tanda bo’yicha rapport deb ataladi.