Mineral о‘g‘itlar samaradorligini oshirish yо‘llari

1 kg NPK va Nga tо‘g‘ri keladigan don hosili, kg

Mamlakatlar	1 kg NPK ga tо‘g‘ri keladigan don hosili, kg	1 kg N ga tо‘g‘ri keladigan don hosili, kg
Angliya	35,9	57,7
О‘zbekiston	23,1	27,6
Germaniya	38,1	58,6
Xitoy	22,5	31,7
Fransiya	39,5	67,8
AQSH	33,0	49,3

Beriladigan yillik tо‘la о‘g‘it meyori ichida kaliysi juda kam bо‘lgan mamlakatlarda 1 kg NPK hisobiga tо‘g‘ri keladigan hosil juda kam: Xitoyda 22,5 kg, О‘zbekistonda 22,1 kg, 1 kg azotga tо‘g‘ri keladigan hosil esa tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri azot miqdoriga bog‘liq bо‘ladi.

Xitoyda 150 kg azot berilganda har bir kg azot 31,6 kg don hosili beradi, О‘zbekistonda esa gektariga 200,6 kg, ya’ni 2 barobar kо‘p azot о‘g‘iti berilganda, 1 kg azotga 27,6 kg don tо‘g‘ri keladi. Kaliyli о‘g‘itni yetarli darajada qо‘llagan boshqa mamlakatlarda esa 1 kg azotga tо‘g‘ri keladigan don hosili 57,7-68,2 kg ga yetgan.

Agarda 3-jadval ma’lumotlari bо‘yicha mulohaza yuritsak, birinchidan, azotli о‘g‘it kо‘p qо‘llanilgan ayrim mamlakatlar (Angliya, Germaniya, Fransiya) eng yuqori don hosili olmoqda. О‘zbekiston, Xitoy esa ulardan ham kо‘p azotli о‘g‘it qо‘llab, bir yarim barobar kam don hosili oladi. Agarda NPKli о‘g‘itlar nisbatiga e’tibor beradigan bо‘lsak, Xitoyda azotli о‘g‘itga nisbatan 3 barobar kam fosforli о‘g‘it va 14 barobar kam kaliyli о‘g‘it qо‘llaniladi. Demak, yuqori azotli о‘g‘it fonida kam hosil olinishiga asosiy sabab kaliy oziq elementining keskin yetishmasligidir.

О‘zbekistonda Xitoyga nisbatan bug‘doyga о‘g‘it kо‘p qо‘llaniladi. Biroq fosfor 6,13 barobar, kaliy 40 barobar kam qо‘llangan. Ammo hosil biroz kо‘p, ya’ni 55,3 s/ga. Buning sababi о‘simlik kо‘p miqdordagi azot, fosfor va kaliyni tuproqdagi zahiradan olgan.

AQShda azotli о‘g‘itning yillik meyori yanada past, Xitoyga nisbatan 47% ga kam. AQShda qо‘llanilgan fosfor 27,4, kaliy 11 kg/ga bо‘lib, elementlar о‘rtasidagi nisbat N:P:K 1:0,35:0,14. Bu kattalik ham Xitoynikiga о‘xshaydi. Don hosili 38,9 s/ga. Har uchala nisbat kattaligida bitta ajratib turuvchi belgi bor. U ham bо‘lsa kaliyning kamligi. Shuning uchun bо‘lsa kerak hosil har uchala mamlakatda ham kam. Undan tashqari, azotli о‘g‘itning yillik meyori kamayishi bilan 1 kg N ga tо‘g‘ri keladigan hosil kamayib boradi: О‘zbekistonda 1 kg azotga 26,6 kg, Xitoyda 31,6 kg va Amerikada 49,3 kg bug‘doy doni olingan. Demak berilgan о‘g‘it samarasi oshib boradi.

Keyingi yillarda dunyoning kо‘pgina mamlakatlarida kaliy о‘g‘iti qishloq xо‘jalik maxsulotining miqdori va sifatini oshirishning zо‘r omillaridan biriga aylandi.

2000-2010 yillar mobaynida Xitoyning Sichuan’ provinsiyasi yerlarida kaliy о‘g‘iti bilan tajribada 150 kg N va 75 kg fosfor fonida kaliy 120 kg/ga qо‘llanilganda hosil oshib bordi [96]. Kuzgi bug‘doy hosili oxirgi variantda 100 s/ga gacha kо‘tarildi. Bundan shunday xulosa qilish kerakki, о‘g‘itlar nisbatida kaliyning yetarli bо‘lishiga alohida e’tibor berish kerak (3-rasm).

3-rasm. Kuzgi bug‘doy hosildorligini mineral о‘g‘itlarga bog‘liqligi

(Xitoy, Sichuan tajribasi)

О‘zbekistonda g‘о‘za va kuzgi bug‘doyga azotli, fosforli va kaliyli о‘g‘it berilishi 4,5-jadvallarda keltirilgan.

4-jadval