Molekula tuzilishi va kimyoviy bog‘lanish

Molekula tuzilishi va kimyoviy bog‘lanish. Kovalent bog‘lanishning donor-akseptor mexanizmi.

Kimyoviy bogʻlanishning umumiy tavsifi

Modda tarkibidagi atom, ion, molekulalarni ushlab turuvchi kuch kimyoviy bogʻlanish deyiladi.
Kimyoviy bogʻlanish elektrostatik tabiatga ega boʻladi. Manfiy zaryadli elektronlar va musbat zaryadli yadro orasida oʻzaro tortishuv boʻladi, bu tortishuv kuchi atomning tashqi pogʻonasidagi elektronlarining tuzilishiga bogʻliq.
Masalan; inert gazlar tugallangan (barqaror) tashqi elektron qobiqqa ega boʻlganligi uchun ular qiyinchilik bilan kimyoviy bogʻlanish hosil qiladi.
Kimyoviy bogʻlanish natijasida hosil boʻladigan moddalarning umumiy energiyalarining yigʻindisi boshlangʻich moddalarning umumiy energiyasidan kichik boʻlgandagina yangi moddalar hosil boʻladi.
Atomlar orasida kimyoviy bogʻlar hosil boʻlganda atomlarning elektron qobiqlari, elektron bulutning shakli oʻzgaradi va elektron atomlar orasida qayta taqsimlanadi.
Turli moddalarda elektronlar turlicha taqsimlanadi, shuning uchun kimyoviy bogʻlanishning bir necha turlari farqlanadi: 1) kovalent; 2) ion; 3) metall; 4) vodorod; 5) van-der-vaals bogʻlari.


3.2. Kovalent bogʻlanish
1916 yilda amerikalik kimyogar G.Lyuis (1875-1946) tomonidan kovalent bogʻlanish nazariyasi yaratildi. Lyuis nazariyasiga muvofiq, molekulada atomlar har ikkala atom uchun umumiy boʻlgan elektron jufti orqali bogʻlangan boʻladi. Atom tomonidan kimyoviy bogʻ hosil qilish uchun sarflangan elektron juftlar soni bogʻlangan atomlarning valentligini bildiradi.
Tuzilish (struktura) formulasidagi valentlik birligini bildiruvchi chiziqcha (-) elektron juftni anglatadi.
3.2.1. Qutbsiz kovalent bogʻlanish
Elektromanfiyliklari bir xil boʻlgan ikki atom orasida elektronlar jufti hisobiga hosil boʻladigan bogʻlanishga qutbsiz kovalent bogʻlanish deyiladi.




Qutbsiz kovalent bogʻlanishli birikmalarga rombik oltingugurt, xlor va selen yaqqol misol boʻla oladi:

Qutbsiz kovalent bogʻlanish nafaqat bir xil atomlar orasida balki elektromanfiylik qiymatlari bir xil boʻlgan turli xil atomlar orasida ham hosil boʻladi. Masalan, PH₃, CS₂, NCl₃ kabi birikmalarda ham atomlar orasidagi bogʻlanish qutbsiz kovalent bogʻlanishdir.
Qutbsiz kovalent bogʻlanishli birikmalar oson suyuqlanadi va bugʻlanadi.
Qutbsiz kovalent bogʻlanishli birikmalar qutbli erituvchilarda (H₂O) yomon, qutbsiz erituvchilarda yaxshi eriydi.