|
Суғориш техникаси бу сувни оқим шаклидан тупроқ ва атмосфера намлигига ўтказиш технологияси ва техник воситаларидир. Уларга қуйидаги талаблар қўйилади: суғориш сувининг суғориш даласи узунлиги ва тупроқ фаол қатлам чуқурлиги бўйлаб бир текис тақсимланиши; суғориш сувининг тупроқ фаол қатлам остига сизилиши, ҳавога буғланиши ва ташламаларга ташланишига йўл қўймаслик; тупроққа ва экинларга ишлов беришни механизациялаш; суғориш тизимида сув тақсимлаш ва суғоришни механизациялаш ва автоматлаштириш, суғоришда юқори иш унуми ва сифатга эришиш; тупроқнинг зичлашуви ва структурасини бузилиши хамда ирригация эрозиясига йўл қўймаслик ва қишлоқ хўжалик экинларидан мунтазам юқори ҳосил олишга эришишдан иборат.
Маълумки, эгат олиб суғоришда далага сувни бир текис тақсимлаш ва суғоришни сифатли олиб боришда, суғориш техника элементлари катта ахамиятга эга.
Суғориш техникаси элементларини параметрларини аниқлашда асосий назария Лактаев Н.Т. [73] томонидан ишлаб чиқилган бўлиб кенг миқёсда кўлланилмоқда. Кузатишлар шуни кўрсатадики, суғоришда эгатни бош қисми ортиқча намланиши, этак қисмида нам етишмаслиги тупроқда деградация холатини кескинлашувига олиб келади. Шунинг учун тупроқнинг механиқ таркибига қараб суғориш усули танланганда бу назарияга тузатма киритиш мақсадга мувофиқ бўлади.
Шейнкин Г.Ю. [136]нинг айтишича, Тожикистон Республикасида сувдан тежамкор фойдаланиш технологияларини ишлаб чиқиш ва суғориш техника элементларини тўғри танлаб олиш хосилдорликни оширишда катта аҳамиятга эга эканлигини тасдиқлаган. 1988 йилда Душанбе шахрида бўлиб ўтган анжуманда юқоридаги фикрларни Аджиев С.Х., Рассолов Б.К. ва Домулладжанов Х.Д. [53]лар ўз маърузаларида таъкидлаб ўтишган.
Ер устидан суғориш усулининг суғориш техника элементларига қуйидагилар киради: эгатлар орасидаги масофа, эгатга берадиган сув
сарфи ва эгатнинг узунлиги.
Хамраев Н.Р., Юсупов Т.Ю.[130]ларнинг фикрича сувдан самарали фойдаланишга, ер устидан суғориш усулларини такомиллаштириш ва янги технологияларни кўллашни ташкил этиш билан эришилишини, бу орқали сувнинг фильтрацияга ва пайновга исрофи камайишини таъкидлаган.
Кривовяз С.М., янги суғориш технологияларининг асосий вазифаси эгат олиб суғоришда суғориш техника элементларини аниқлаш, суғориш техника элементларини тўғри белгилаш сувни эгат узунлиги бўйича бир хилда тақсимланишига ва сувдан фойдаланиш коэффициентини ортишига олиб келишини исботлаган. Бунинг натижасида энг асосий фактор сувнинг тупроқка сингиш тезлигини вақт бўйича ўзгариши хисобланиши келтириб ўтилган.
Безбородов А.Г. ва бошқа[33]лар томонидан ғўзани сувга бўлган талабини камайтириш бу асосий муаммолардан бири ҳисобланади. Ғўзанинг суғориш меъёрини қисқартирилиши иқлим шароитларининг айнан бир хил ўзгаришларига таъсир қилади. Бу эса унинг биологик хусусиятларига боғлиқ. Ғўзани суғориш технологияларидан крафтқоғоздан ишланган сув ўтказувчи экранли эгат бўйича ёки сув ўтказувчи тешиклардан иборат бўлган ялтироқ полиэтилен плёнкасидан ташкил топган истиқболли ва иқтисод қилувчи технологиядан фойдаланиш мумкин (ЎзРес.3485 сонли патенти).
Типик сарғич тупроқларда ғўзани суғоришда хар хил суғориш технологиялари орқали 1993-1995 йй. ўрганилишича қуйидагича бўлди: оддий эгатлаб экинларни суғориш учун ўртача мавсумий суғориш меъёри гектарига 4920 м3, пахта ҳосилдорлиги эса 26,2 центнерни ташкил этган бўлса; томчилатиб суғоришда гектарига 2,450 м3 ва 28,5 центнерни; ҳимояланган қоғозли жўяклар тўшаб суғоришда гетарига - 2920 м3 ва 35,4 центнерни ташкил қилганлиги исботланган ва бу ишлар Қарши чўли шароитида ғўзани суғоришда ижобий натижаларга эришилган.
1997-1999 йилларда, шунга ўхшаш ишлар стандарт ва шаффоф полиетилен плёнка ёрдамида суғориш амалга оширилди. Ўртача уч йил давомида ишлаб чиқариш назорати даласида Оқдарё-5
пахтасининг мавсумий суғориш меъёри гетарига 4130 м3га ва пахта хосилдорлиги 36,5 центнерни бўлди; эгат ҳимоя қилинган плёнкалардаги мавсумий суғориш меъёри гетарига 2960 м3 ва пахта хосилдорлиги 45,5 центнерни ташкил этаганлиги келтириб ўтилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
