|
II.O`TILGAN MAVZUNI TAKRORLASH
1.Shum bola bilan mahalladoshi Omonning qanday farqi bor?
2.Qissadan ohngan parchada Shum bolanmg qaysi xususiyatlari bo'rtib ko'nnadi?
3...Sariboyning Shum bola to'qigan yolg'onlarga chippa-chin ishonishi- ning asosiy sababi mmada, deb o'ylaysiz?
4.5-smfda o'rganganirgiz G'afur G'ulomning «Menmg o'g'ngina bo- lam» hikoyasi bilan «Shum bola» qissasining qanday umumiy j'hat- lari bor, deb o'ylaysiz?
III. YANGI MAVZU BAYONI.
«SHUM BOLA» ASARI HAQIDA
Xalqimizning «Tuyar.i shamol uchirsa, echkini osmonda ko'r» degan maqolini eshitgan bo'lsangiz keiak. Bu degani «bir falokat ko'pchilik- ning boshiga yog'ilsa hair., u har kimga har xil ta'sir qiladi - «yo"g"on cho'zilguncha, ingichka uziladis deganidir. G'afur G'ulom tug'ilgan oilaning taqdi.i yodingizdami? G'afurjon to'qqiz yoshida otasidan, o'n beshga kinb-kirmay mehribon onasidan ajraladi. Ukalari va singillari bilan g'irt yetim qoladi. Yana qanaqa paytda deng? Aytganimizdek, butun dunyoda urushning sovuq nafasi kezib yurgan. o'lkamizda iqtisodiy va ma'naviy tanazzul ayni chuqurlashgan yillarda. Bunday paytda ota-onasiz qolgan bolalarning hayoti juda og'ir kechish.ni tasavvur qilsangiz kerak. Nima bilandir qorin to'yg'azish, egniga kiyim-bosh topish oson ish emas.
«Shum bola» qissasining bosh qahramoni ham shunday og'ir kunlarda otasidan ayrdgan, qariyb siz tengi - o'n to'rt yoshli bolakay. Onasi bir etak bolani boqish uchun kun bo'y i tinim nimaligini bilmaydi. Shum bola bo'lsa, tengdoshlariga qo'shilib, erta tongdan to qorong'i kechgacha ko'chadan kirmaydi. U — yerga ursa ko'kka sapchiydigan. bir joyda uzoqroq turib qolsa yuragi siqilib ketadigan, tinib-tinchimas bolalar xilidan. Kunlarning birida u onasini xafa qilib qo'yganidan xijolat bo'lib, qolaversa, biror oy mehnat qilib, pul topib keiish ihnjida yo'l- ga tushadi. Uning Toshkent atrofidagi qishloqlarda kechadigan sarguzashtlariga sarguzasht ulanib, yarim yildan ortiq davom etadi. Mana shu vaqt mobaynida Shum bola bir-biridan qiziq voqealar ishtirokchisi- ga aylanadi. Pochchasi avaylab boqayotgan qimmatbaho qushlarga qa- tiq, suzma ichirib, harom o'ldirib qo'yadi, do'sti Omonga qo'shilib Sul- ton o'g'ri boshchiligidagi kissavurlar bilan tunni o'tkazadi, ko'chman- chilar ovulida o'lik yuvib sharmanda bo'lishadi, masjid imomining og'ilxonasida o'sallab qolgan ho'kiz o'rniga soppa-sog' eshakm so'yib qo'yib, rosa kaltak yeydi va hokazo.
Shum bola qayerga bormasin. kim bilan to'qnashmasin, hamma joy- da kattalarning o'ziga bepisand qarashi. qo'pol muomalasiga duch ke- ladi. O'zlarini go'yo yetimning boshini silaydigan himmatli kishilar qilib l o'rsatadigan turli noinsof kimsalar uning navqiron kuchidan suvtekin foydalanib qolishga urinadilar. Bu ham mayli, shu vosh bolani turli qin- g'ir yo'llarga boshlovchilar ham topiladi. Masalan, yuzlab qalandarlarga yo'lboshch' bo'lib olib, har gapida qayta-qayta Xudoni tilga oladigan ik- kiyuzlamachi Eshon Shum bolani to'g'ridan to'g'ri o'g'irlik qdishga yo'l- laydi. Fshonning Shum bolaga aytgan quyidagi gaplari uning naqadar tuban kimsa ekanidan dalolatdir:
«Oyoq-qo'ling chaqqongina. epchil >igitsan. Sen ham axir qarab turmasdan, boshqacharoq yo'l bilan bo'lsa ham tirikchilikmng payidan bo'lsang edi, o'g'lim... Axir kissa-karmon degan gaplar ham bo'lad Naqdina pul - ham yengil, ham qimmat, ham yashirishga oson bo'ladi. Naqdina bo'lsin, bolam, naqdina bo'lsin...»
Shaharning bir chekkasidagi xaroba uyni nashavand-bangilar yig'iladigan takyaxonaga aylantirgan Hoji bobo ham o'zicha xudojo'ylikda boyagi Eshondan qolishmaydi. Biroq uning qilayotgan ishlari Xudoning aytganlariga mutlaqo teskariligi bilan o'quvch.ni hayratga soladi. Biroq, shunisi muhimki, G'afur G'ulom mana shu nursiz, qabohat va jaholatga to'la muhnn' yosh bola nigohi orqali rang-barang mazmunga to'la holda tasvirlaydi. Qissani o'qir ekansiz, undag1 hodisalarning qi- ziqligi. qahramonlar xarakteridagi yorqin jihatlar Sizni butunlay o'ziga rom dib oladi. Garchi, yuqorida aytgammizdck. bosh qahramon duch keladigan odamlaming ko'pchiligi ochko'z. xasis, nazari past kimsalar bo'lsa-da, bizning Sbum bola bunday kimsalarni bir ko'rishda taniydi. ularning chirkin muhitidan iloji boricha tezroq quailish yo'llarini qidiradi va albatta topadi! Mana shu paytlarda Shum bolaning naqadar topqir. ziyrak. ba'zan esa, yaxshi ma noda shum bola ckaniga qayta-qayta amin bo'lamiz.
Qissadan o'qigan parcham.zda ham Shum bolaning Sanboyday ezma. injiq, xasis kimsani boplab dod-n. berganiga guvoh bo'ldik
Avvalo shuni aytish kerakki, Shum bolaning Sariboyni mot qilish usuh Sharq xalqlari og'zaki ijodi namunalarnii — ertaklarni ijodiy qayta ishlash mahsul. hisoblanadi. Biron muhim voqeani aytish uchun uru bu voqeaga mutlaqo aloqasi yo'q tafsilotlar orqali bayon qilish usuli. jumladan, «Uch yolg'onda qirq yolg'on» ertagida uchraydi. Sharq adabiyotining katta bilimdoni hisoblangan G'afur G'ulom «o'z Shum bolasmi» bu safar ayni shu usul bilan Sariboynmg g azabidan omon olib chiqib ketadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
