Tadqiqot ob’yekti va predmeti. Tadqiqot ob’yekti sifatida Termiz Davlat Universiteti belgilangan. Tadqiqot ishining predmeti Korxona byudjetini tuzish muammolari va uni boshqaruv hisobidagi o‘rnini tashkil qilish jarayonlarida sodir bo’ladigan iqtisodiy munosabatlar majmuidan iborat.
Tadqiqot maqsadi va vazifalari.Byudjet ijrosi jarayonida amalga
oshirilayotgan islohotlarga mutanosib ravishda Korxonalar byudjetini tuzishdagi muammolar hisobini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun tadqiqotning vazifalari sifatida
quyidagi masalalar belgilab olindi:
korxonalar byudjetini tuzishda boshqaruv hisobining o‘rnini tashkil qilishni nazariy hamda uslubiy jihatdan asoslash;
korxona byudjetini tuzishda boshqaruv hisobini tashkil etishning zarurligini asoslash;
korxona byudjetini tuzishda boshqaruv hisobini yuritishda xujjatlashtirish, hisoblashuvlarni hisobvaraqlar va hisob registrlarida aks ettirish tartibini batafsil yoritish;
korxona byudjetini tuzishda boshqaruv hisobini takomillashtirish bo‘yicha takliflarni asoslash.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi.Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobi va nazoratini yanada takomillashishiga xizmat qiluvchi nazariy va amaliy natijalar belgilangan. Bular:
I. BOB. BYUDJETLASHTIRISH VA XARAJATLARNI NAZORAT QILISH 1.1 . Byudjetlashtirish va uning korxona faoliyatini rejalashtirishda tutgan o‘rni "Byudjet" atamasi keng ma’noda, davlat miqyosida iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish, yalpi ichki mahsulotning qiymatini taqsimlash va qayta taqsim lash natijasida hukumat ixtiyorida markazlashgan pul fondlarining, korxonalar ixtiyorida esa markazlashmagan pul fondlarining shakllanishi va ulardan oqilona foydalanishni anglatadi. Tor ma’noda esa, "byudjetlashtirish atamasi hali bizning iqtisodiy adabiyotlarda atroflicha yoritilmagan, chunki korxonaning doimiy asosga qo'yilgan kompleks rejalashtirish, nazorat va xo'jalik faoliyati tahlili tizimi shu paytgacha faqatgina biznes-rejalashtirish bilan cheklangan edi. Taraqqiy etgan mamlakatlar boshqaruv hisobida rejalashtirish jarayonini ta’riflash uchun "byudjetlashtirish" atam asidan keng foydalaniladi. B yudjetlashtirish korxonaning ma’lum davrga mo'ljallangan moliyaviy-xo'jalik faoliyatini rejalashtirish hisoblanadi. Byudjetlashtirishning afzalligi korxona moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarini uzoq, qisqa va o'rta muddatli rejalashtirish, raqobatchilaming xatti harakati, ishlab chiqarilgan mahsulotlarga bo'lgan bozor talablarini o'rganishda o'z ifodasini topadi.
Byudjetlashtirishda asosiy e’tibor mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan olinadigan daromad (foyda) hajmini taxminlashga qaratiladi. Byudjetlashtirishning quyidagi ijobiy jihatlari mavjud:
— korxonaning asosiy maqsadini ta’minlashda xizmat qiladigan jarayoni arni rejalashtiradi;
— alohida bo'linmalar faoliyatini muvofiqlashtiradi;
— korxona bo'linmalari rahbarlarini o'z vazifalarini samarali amalga oshirishlariga ko'maklashadi;
— korxona xodimlarini ichki tartib-qoidalarga rioya qilishlarini ta’minlashga xizmat qiladi;
— korxona alohida bo'linmalari rahbarlarini belgilangan rejalaming bajarilish darajasini baholashlarida asos bo'ladi.
Byudjetlashtirish jarayonida quyidagi vazifalarni amalga oshirish nazarda tutiladi: — korxonaning m aqsadlariga erishishini ta ’minlovchi xo'jalik muomalalarini rejalashtirish;
— barcha darajadagi rahbarlami o'zlari javobgar markazi ar maqsadiga erishishlarida гag’batlantirish;
—turli xil bo'linmalar faoliyatini muvofiqlashtirish. Bunda bo'linmalar xodimlarining manfaatlari e’tiborga olinadi;
—korxona joriy faoliyatini nazorat qilish, belgilangan tartib-qoidalarga amal qilinishini ta’minlash;
— javobgarlik m arkazlari va ular menejerlari oldiga qo'yilgan rejalarning bajarilishini baholashda asos vazifasini o'tash;
— menejerlar malakasini oshirishda ko'maklashish. Quyida ushbu vazifalarga batafsilroq to'xtalamiz.
