Mundarija Muqaddima

1.1 rasm

1

 Xizmat tushunchasi haqida nazariyalar 

Muallif 

Ta‘rif 

G.Assel  

Xizmatlar  -  bu  iste'molchilar  sotib  oladigan  nomoddiy  tovar.  Ular 

mulk bilan bog'liq emas.

 

K.Grenros  

Xizmat - bu dalolatnoma yoki foyda, uni xaridor har qanday moddiy 

ob'ektga egalik huquqini olmaydi.

 

E.P.Golubkov  

Xizmat  -  bu,  agar  kerak  bo'lsa,  mijozlar  va  xizmat  ko'rsatuvchi 

                                                           

1

 D.I Dolgov Ogerev Universiteti professori (Moldaviya) Xizmat haqidagi ma’ruza matnidan 

---

4 

 

xodimlar,  jismoniy  resurslar,  xizmat  ko'rsatuvchi  korxona  tizimlari 

o'rtasida  yuzaga  keladigan  bir  qator  (yoki  bir  nechta)  nomoddiy 

harakatlarni o'z ichiga olgan jarayon.

 

K .Xaxever  

Xizmat  -  bir  tomon  ikkinchisiga  taklif  qilishi  mumkin  bo'lgan  va 

o'ziga  xos  ravishda  moddiy  bo'lmagan  va  mijozning  mulkiga  olib 

kelmaydigan faoliyat yoki foyda turi.

 

B.Render  

Xizmat - bu bir tomonning ikkinchisiga taklif qilishi mumkin bo'lgan 

faoliyat  turi  yoki  foydasi,  umuman  olganda  moddiy  emas  va  biror 

narsani  olib  qo'yishga  olib  kelmaydi.  Xizmatlarni  ishlab  chiqarish 

tovar bilan moddiy shaklda bog'liq bo'lishi mumkin yoki bo'lmasligi 

mumkin.

 

R .Rassel  

Xizmatlar  -  bu  harakatlar,  harakatlar  yoki  ishlarni  bajarish;  ular 

nomoddiydir.

 

R.Merdik  

Xizmat  -  bu  iqtisodiy  birlikka  tegishli  bo'lgan  shaxs  yoki  mahsulot 

holatining  o'zgarishi,  bu  birinchisining  oldindan  roziligi  bilan 

boshqa iqtisodiy birlik faoliyati natijasida yuzaga keladi.

 

 

Bu  nazariyalar  orasida  bir-birini  qisman  takrorlaydigan,  bir-birini 

to‘ldiruvchi  ta‘riflar  ham  bor.  Umuman  olganda  bularning  hech  birini  noto‘g‘ri 

deyish  mumkin  emas.  Shunchaki  ularning  biri  boshqasiga  qaraganda  to‘liqroq 

bo‘lishi  mumkin.  Xizmat  haqida    yillar  davoimida  aynan  bir  nazariyani  ilgari 

surish qiyin , sababi yuqorida aytilgani kabi o‘zgarishlar nazariyalarga juda katta 

ta‘sir  o‘tkazadi.  Hozirgi  vaziyat  uchun  yuqoridagi  nazaryilardan  xulosa  qilgan 

holda men xizmat uchun o‘z nazariyamni aytishim mumkinki: 

---

5 

 

Xizmat-  jarayon  bo‘lib,  xizmatni  sotib  olish  moddiy  mulkka  egalikni 

anglatmaydi.  Xizmat  nomoddiy  mahsulot  sifatida  ikki  tomon  kelishuvi  bilan 

amalga oshiriladi. Bu holatda ham sotuv amalga oshadi. 

Yuqorida  ko‘rsatilgan  fikrlardan  men  uchun  eng  tushunarli  va  soddasi 

G.Assel  nazariyasi  bo‘ldi.  Bu  ta‘rifda  tushunarsiz  uzundan  uzoq  izohlardan 

foydalanilmagan, sodda va tushunarli shaklda berilgan. Bundan tashqari eng asosiy 

jihatlarnigina  ko‘rsatgan.  Ya‘niy  mahsulot  nomoddiyligi  va  mulkka  egalik  qila 

olmaslik. Aslida juda ko‘p narsalar haqida gapirish mumukin lekin, ko‘p holatlarda 

bir  xususiyat  ikkinchisini  taqozo  qiladi  demak,  bir-birini  taqozo  qiluvchi 

xususiyatlarni  alohida  ta‘kidlash  shart  emas.  Nazariyalarda  murakkab  atama  va 

so‘zlardan foydalanish uni tushunishni qiyinlashtiradi va o‘quvchining zerekishiga 

olib keladi. 

 

Keling endi Golubkov nazariyasi haqida gapirsam. Yuqorida aytilgan 

bir-birini  taqozo  qiluvchi  xususiyatlarni  alohida  ta‘kidlash  aynan  mana  shu 

nazariyada  mavjud.  Ta‘rifga  ko‘ra  ―

Xizmat  -  bu,  agar  kerak  bo'lsa,  mijozlar  va 

xizmat  ko'rsatuvchi  xodimlar,  jismoniy  resurslar,  xizmat  ko'rsatuvchi  korxona 

tizimlari  o'rtasida  yuzaga  keladigan  bir  qator  (yoki  bir  nechta)  nomoddiy 

harakatlarni  o'z  ichiga  olgan  jarayon.”

  .  Bunda  xizmat  ko‘rsatish  va  sotib  olish 

mumkin  bo‘lgan  shaxslar  alohida  aytilgan.  Men  muqaddima  qismida  sotuvchi 

ishlab  chiqarishning  qaysidir  nuqtasida  kim  uchundir  iste‘molchi  bo‘lishi 

mumkinligi haqida aytib o‘tdim. Ushbu ta‘rif orqali aynan shu fikr tushuntirilyapti. 

Demak  ,  bu  yerda  uzundan  uzoq  gapirish  o‘rniga  sotuvchi  va  xaridor  deb 

soddagina  yozish  mumkin  edi.  Ammo  yuqorida  aytilgandek  nazariya  makon  va 

zamonga  qarab  o‘zgaradi.  Agar  Golubkov  shu  nazariyasi  bilan  sotuvchi  ham 

xaridor  bo‘lishi  mumkinligi  haqida  o‘rgatmaganida  insonlar  balki  bu  haqida 

umuman  o‘ylab  ko‘rishmasdi  va  hozirgi  nazariyalar  butunlay  boshqacha  bo‘lishi 

mumkin  edi.  Bugungi  kundagi  odamlarning  o‘tgan  davrdagi  odamlarga  nisbatan 

har tomonlama  shu bilan birga iqtisodiy  bilimlarining ham  yuqoriligini ta‘kidlash 

lozim.  Shuning  uchun  ham    hozirgi  nazariyalarga  har-xil  elementarniy  izohlarni 

---

6 

 

kiritishimiz shart emas. Chunki bu odamlarga oddiy holat bo‘lib ketgan. Kun kelib 

biz  uchun  universal  bo‘lgan  nazariyalar  ham  kim  uchundir  aylantirma  gapdek 

tuyiladi. Va bu hech ham achinarli hol emas, aksincha quvonishga arziydi.