Mustaqil ish Bajardi: 2-kurs, ilxkm-80 guruh talabasi Muxtarova Madinabonu Shuhratulla qizi Tekshirdi: prof. Davronov Z

Qur`oni Karim 22 yil , 2 oy , 22 kun mobaynida Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam)ga oyatlar holida nozil bo`lgan. Oyat Qur`oni Karim halifalaridan bir fosila bilan ajralgan ilohiy kalomdir. Oyati karimalar orasida bir sahifaga yetadigan uzun oyatlar bo'lishi bilan birga o`rtacha uzunlikda va faqatgina bitta so'zdan iborat bo`lganlari ham bor. Biror vazn yoki she'riy ruhga ega emas. Qur'oni Karimning o'z ruhi bor va u iloiy vahiyning yuksak hikmatlarini jamlagan ilohiy kalomdir.
Makkiya deganda Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam)ga Makkada nozil bo`lgan oyatlar, madaniya deganda esa Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam)ga Madinada nozil bo`lgan oyatlar tushuniladi. Makkiya va madaniya oyatlari orasida quyidagicha farqlar majud.
Makkada nozil bo`lgan oyatlar aksar hollarda qisqadir. Madinada nozil bo`lgan oyatlar esa asosan uzun suralar. Makka oyatlari asosan "Ya ayyuhan nas" (Ey, insonlar!) deb murojaat qilsa, Madina oyatlari asosan "Ya ayyuhal mo'minun" (Ey, mo'minlar!) deb boshlanadi.
Makka oyatlari insonlarni but-sanamlardan, yomonliklardan voz kechishga va tavhidga chaqiradi. Yuksak ahloqiy dasturlar bilan e`tiqodga va insoniylikka chorlaydi. Madina oyatlari esa e`tiqodlari tozalangan, ishongan insonlarga vazifalari nimadan iborat ekanini aytadi.
Sura oyatlar majmuidan iborat. Har bir sura bir kitob singari turli hikmatlarni o'rgatadi.
Qur'oni Karim 114 suradan iborat. Eng uzun sura Baqara surasi bo'lib, 286 oyatdan iborat. Eng qisqa sura esa Kavsar surasidir. U 3 oyatdan tashkil topgan.⁵

1.2.Islom dinida inson huquqlari himoyasi va undagi muammolar

Alloh taolo quruqlikda ham, dengizda ham inson bolasi manfaati uchun zarur bo‘lgan barcha narsalarni muhayyo qildi hamda uni ikki dunyo saodatiga yetkazadigan qonun-qoidalarni joriy qilib qo‘ydi. Bu ham Alloh odam bolasini azizu mukarram qilganidandir. Afzallikda unga yaqin kela oladigan maxluqot olamda yo‘qdir. Barcha maxluqotlar odam bolasi uchun beminnat xizmatkordir. Shubhasiz, bu dunyoda ham oxiratda ham bu afzallik va ne’matlarning mas’uliyati va javobgariligi bor.

Demak, islomda inson manfaatlari haqida gap ketar ekan, Alloh taolo tomonidan aziz va mukarram qilib ko‘yilgan zotlar – Odam farzandlarining ma’naviy manfaatlari haqida so‘z boradi. Chunki, inson va jamiyat hayotini go‘zal qiluvchi eng asosiy vositalardan biri – bu ma’naviy manfaatlar hisoblanadi.
Shuningdek, muqaddas dinimizda insoning kishilik jamiyatida o‘z qadriga ega bo‘lishi bilan bir qatorda boshqalarni ham o‘z mavqeiga qarab qadrlash ham talab etiladi.
Alloh taolo “adolatga” amr etdi, zero adolat shaxs va jamiyatning manfaatini tutib turuvchi asosdir. Alloh taolo buyurgan bu adolatga ko‘ra, har bir shaxs, jamoat va har bir qavmga uning insoniy manfaatidan kelib chiqib, odilona muomalada bo‘linadi. Unda havoi nafsga, do‘stlik yoki dushmanlikka, nasabga, qudachilik yoki qarindoshchilikka, boylik yoki kambag‘allikka, kuchlilik yoki zaiflilikka qarab muomala qilinmaydi. Hamma uchun o‘lchov barobar. Bunday sof adolatni o‘rnatish boshqa hech bir millatda, tuzum yoki dinda bo‘lmagan.
Islomda insonning har qanday huquqi Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam sunnatida va Qur`onda qayd qilingan shariat me`yorlarida qaror topgan narsalarning natijasi hisoblanadi, inson huquqlari bilan huquqy va ijtimoiy-siyosiy sohalarda tadqiqotlarni uzoq muddatli jivojlantirish va jadallashtirishdan keyin hozirgi bosqichida tanishgan yevropacha fikrlashda natijasi emas.
Qur'oni karimda odamlarga izzat qilingani haqida oyat bor. Alloh Taolo aytadiki: “Batahqiq, Biz Bani Odamni azizu mukarram qilib qo`ydik” (Isro surasi, 70). Ko`p asrlar o'tgach, xuddi shu ibora preambulasi "insonlar jamiyati barcha a`zolarining qadr-kimmati" so`zlaridan boshlanadigan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga ham kiritildi.
O'z-o`zidan irqi va tanasining rangiga qarab har qanday tafovutlarni inkor qiladigan Odam Ato avlodlaridan bo`lgan inson huquqlari shariatda Islom qo'nunchilik tizimining bir qismi sifatida namoyon bo`ladi hamda uning diniy ta`limoti va axloqiy tamoyillari bilan chambarchas bog`liq. Inson huquqlari nafaqat u yoki bu huquq va uning kafolatlarini, balki uni buzganlik uchun ko`zda tutilgan jazoni ham ko`zda tutadigan Qur'on va Sunnat qoidalari bilan kafolatlanadi.
Islom - inson qadr-qimmatini ilgari odamlar qabul qilgan hujjatlardan avval tasdiqlagan yagona diniy ta'limot hisoblanadi, ahir har qanday hartiyalar payo bo`lishidan 14 asr muqaddam musulmonlar inson qadr-qimmatini hurmat qilish huquqidan foydalanardi.
Alloh irqi, tanasining rangi va ijtimoy maveidan qat`i nazar, odamlarning hammasiga izzat kursatilishini talab qilgan.
Shariat shuningdek, musulmon mamlakatlarda yashaydigan g'ayridinlar huquqlarini ham tartibga soladi va ularning yashash huquqini , to ular islom jamiyatidan tashqarida tinch hayot kechirar ekan yoki musulmonlar jamiyatida shartnoma asosida yashar ekan, ularning ruhi, tanasi, or-nomusi va mulki daxlsizligini kafolatlaydi.
Bularning barchasi Qur'oni karim oyatlarida, sunnat va fiqh bo`yicha kitoblarda keltirilgan izohlarda bayon qilinadi.⁶
Islom nuqtai nazaridan, aytib o'tilgan huquqlar umumiy bo`lishi lozim va shaxs ulardan nafaqat hukumat bilan, balki boshqa odamlar bilan o'zaro munosabatlarda ham foydalanadi. Xususan, inson qadr-qimmati Islom nuqtai nazaridan o'z-o`zidan qimmatga ega va inson nafaqat hukumat bilan, balki hamma bilan o'zaro munosabatlarda o'z qadr-qimmatini himoya qilish huquqiga ega.
Boz ustiga, Islom insonni uning erkin ixtiyori ichki va tashqi namoyon bo'lishlaridan tiyib turadi, bu haqida quyiroqda gapiriladi.
Zamonaviy Yevropa maktabida inson huquqlari g`oyasining rivojlanishi, ehtimol, bu huquqlar insonga shundayligicha berilishi hamda bu huquqlarning mavjudligi yoki yo`qligi qonun ularni belgilab bermasligi sababli qonun bilan belgilanishiga bog`liq emasligini islomiy tushunishga mos keladi.
Agar pozitiv huquqqa asoslangan qarashlar inson huquqlari manbasi Deb jamoatchilik ongini hisoblaydigan bo`lsa, musulmonlar fikriga ko`ra, ular Allohning amri bilan, Uning hakimligi, Uning qonuni va U odamlarni o'zining boshqa yaratgan mavjudotlaridan afzal ko`rishi sababli alohida huquqlarga ega bo`lgan odamlar tufayli ma`lum bir huquqlarga ega bo`ladi.
Ijobiy huquqqa asoslangan, inson huquqlari manbasi jamoatchilik ongi hisoblanishi haqida qarashlar payo bo`lishining sababi bu huquqlar manbasi deb dinni hisoblashni istamaslik bilan asoslanadi.
Aynan shu sababli jamoatchilik ongi inson huquqlarining asl manbasi - Alloh Taolo va Uning dini qonuniga yaqinlashmasdan, bu huquqlar manbalarini oshirish istagini ifodalovchi sifatida taqdim etilgan.
Yevropacha qarash inson huquqlari manbasining ko'tarilishi va uning Alloh bilan bog'lanishida umumjahon amaliyoti va murosa kafolatini ko'radigan yuz millionlab kishilarning fikrlariga mos kelmaydi.
Shariatda inson huquqlari odamlarning ixtiyoridan, zamon va makon toifalaridan, turli doktrinalardan, ya`ni o'z tartibi va qonunlariga ega bo`lgan turli mamlakatlardagi turli amaliyot mezonlaridan qat`i nazar niyatdan kelib chiqadi. Qisqacha aytganda, bu huquqlar Allohning o'z kalomida va shariatning umumiy asoslarida izohlab bergan, hammaning va har bir kishining - hukmdor va fuqaroning, davlat va xalqlarning bajarishi uchun majbur qilib qo`ygan bandalariga ko`rsatgan marhamatlari qatoriga kiradi. Shariat hukumatning qo`lida qurol yoki odamlarning jamiyat yo hukmdorlarga qarshi chiqishi uchun dalil hisoblanmaydi. Zamon va makon toifalari bilan bo'g'liq bo'lmagan Islom dunyoqarashlariga ko'ra, inson huquqlariga rioya qilish ularga rioya qilinishining eng ishonchli kafolati ularning manbasi ekanligidan kelib chiqib kafolatlanadi.
Yevropacha tushunishda inson huquqlari asosida yotadigan qadriyatlar, masalan, erkinlik va tenglik mutlaq xarakterga ega va jamiyat holati, zamon va makondan qat`i nazar o'zgarmaydi deb ta'kidlash xatobo`lardi.
Gap shundaki, "inson huquqlari" tushunchasi baholash nuqtai nazaridan zamon, makon va sharoitlardan qat'iy barcha jamiyatlar uchun umumiy mezonlarga bo`ysunadigan ilmiy tushuncha deb hisoblanishi mumkin emas. Masalan, bizning kunlarda asosiy inson huquqlari sanalgan erkinlik, adolat va tenglik huquqlari turli jamiyatlarda turlicha baholanadi va ularga bir xil ahamiyat berilmaydi.
Xulosa. Xulosa shuki, islom dini insonlar huquqini va erkinliklarini himoya qilish, jamiyatda ma’naviy va madaniy muhitni yaxshilash, ayollar manfaatlarini asrash kabi masalalarda muhim omil sanaladi. Ayniqsa, chetdan global ta’sirlar kuchaygan paytda islom omilidan o‘rinli foydalanish jamiyat tinchligi, xavfsizligi va ma’naviy ravnaqida alohida ahamiyatga ega. Kundalik hayotimizga pinhona tarzda, ustalik bilan kirib kelayotgan global xurujlar, eng avvalo ongi, dunyoqarashi uncha shakllanmagan, hayot yo‘lini tanlashga ulgurmagan yoshlar va ayollarga qaratilgan. Chunki mustaqillik dushmanlari qay bir mamlakatning kelajagi, orzu-umidi bo‘lgan yoshlar qalbiga egalikni qo‘lga kiritsa, o‘sha yurtni egallab olish oson bo‘lishini yaxshi anglaydi. Bunday ruhiy-ma’naviy ta’sirlar jamiyatda hech qanday qarshilik-to‘siqqa uchramasa, bemalol quloch yozadi va butun bir avlodni fikrsiz olomonga, boshqarish mushkul to‘daga aylantiradi.

II BOB