Mustaqil ish fosfor birikmalari va xossalari bajardi: Sayilov Saidorifxon

Kimyoviy xossalari. Kukun holatdagi oq fosfor odatdagi haroratda yonib ketadi:

• Kimyoviy xossalari. Kukun holatdagi oq fosfor odatdagi haroratda yonib ketadi:
• 4P+5O2=2P2O5+ 2985 kJ
• Qora va qizil fosforlarning aktivligi kam. Posfor 600oC da suv bog‘i bilan ta’sirlashib: 2P+8H2O=2H3PO4+5H2
• Fosfor xlor bilan odatdagi sharoitdayoq ta’sirlashadi:
• 2P+3Cl2=2PCl3 2P+5Cl2=2PCl5
• Fosforning vodorod bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir etmaydi.
• Fosfin (PH3) fosfidlarning gidrolizi yoki ularga HCl ta’sir ettirib olinadi: Ca3P2+6HCl=3CaCl2+2PH3
• Suyultirilgan HNO3 ta’sirida fosfor H3PO4 gacha oksidlanadi:
• 3P+5HNO3+2H2O=3H3PO4+5NO
• Fosforning ishqorlar bilan ta’siridan fosfin va fosfit kislotaning tuzlari hosil bo‘ladi:
• P+2KOH+H2O= PH3+K2HPO3
• Fosfidlar: yuqori haroratda fosfor hamma metallarni oksidlab, o‘zi fosfidlargacha qaytariladi.
• Magniyning fosfor bilan ta’siridan: 3Mg+2P=Mg3P2 Magniy fosfidi hosil bo‘ladi.
• Ular tuzsimon birikmalar, ionkovalent tuzilishga ega. Na3P, K3P va Na3P suv va kislotalar ta’siridan oson parchalanadi.

Fosforning vodorodli birikmalari. PH3 –fosfin gaz modda. Uning qaynash harorati -85oC,-133oC da suyuqlanadigan, sarimsoq piyoz hidi keladigan gaz. Molekula tuzilishi piramidal, ammiakka o‘xshash. Beqaror birikma bo‘lib, qizdirilganda parchalanadi: 2PH3=2P+3H2 Yuqori haroratda PH3 yoni P2O5 hosil qiladi: 2PH3+4O2=P2O5+3H2O Kuchli oksidlovchilar ham PH3 ni ortofosfat kislotasigacha oksidlaydi: 5 PH3+8KMnO4+12H2SO4=5H3PO4+8MnSO4+4K2SO4+12H2O

• Fosforning vodorodli birikmalari. PH3 –fosfin gaz modda. Uning qaynash harorati -85oC,-133oC da suyuqlanadigan, sarimsoq piyoz hidi keladigan gaz. Molekula tuzilishi piramidal, ammiakka o‘xshash. Beqaror birikma bo‘lib, qizdirilganda parchalanadi: 2PH3=2P+3H2 Yuqori haroratda PH3 yoni P2O5 hosil qiladi: 2PH3+4O2=P2O5+3H2O Kuchli oksidlovchilar ham PH3 ni ortofosfat kislotasigacha oksidlaydi: 5 PH3+8KMnO4+12H2SO4=5H3PO4+8MnSO4+4K2SO4+12H2O
• Sulfidlari. Tarkibi PxSy tarkibli (x=3,4 va y=3,5,7,10) bo‘lgan qator sulfidlar ma’lum. Masalan P4S3 (qaynash harorati 408 oC, qotish harorati 174 oC) sariq tusli birikma. Bundan tashqari P4S5, P4S7, P4S10 birikmalar ham olingan. Bu sulfidlar gugurt cho‘pi tayyorlashda ishlatiladi.
• Fosforning galogenli birikmalari. PCl3 – o‘tkir hidli rangsiz suyuqlik, 74,1 oC da qaynaydi, -111,8 oC da qotadi. Suvda to‘liq gidrolizlanib fosfit kislotasi hamda HCl hosil qiladi: PCl3+3H2O=H3PO3+3HCl PCl5 –qattiq modda, trigonal bipiramida tuzilishga ega. Bu birikma ham suv bilan ta’sirlashadi: PCl5+H2O=POCl3+3HCl Agar reaksiyada mo‘l miqdorda suv ishtirok etganida ortofosfat kislota va HCl hosil bo‘ladi: PCl5+4H2O=H3PO4+5HCl PF5 va PF3 gaz moddalar. PBr3 suyuq modda, lekin PBr5 sariq rangli qattiq birikmalar. PCl3 va PCl5 organik sintezda keng ko‘lamda ishlatiladi.