Музейшунослик indd

Qadimiy pinakoteka – Germaniya muzeylari ichida eng mash-
hurlaridan biri. Uning yaratilish tarixi va kolleksiyalariga alohida 
to‘xtalib o‘tish mumkin. 
 Myunxendagi qadimiy pinakotekaga 1529-yili asos solingan bo‘lib, 
juda boy tasviriy san’at kolleksiyalari ushbu galereyadan o‘rin olgan.
1528-yili gersog Vilgelm IV fon Vittelsbax o‘z rezidensiyasi 
bog‘ining yozgi pavilyonini diniy va tarixiy mavzudagi kartinalar bi-
lan bezatmoqchi bo‘ladi. U musavvirlar oldiga erkaklar mardligi va 
ayollarning mehnatsevarligini tarannum etishni maqsad qilib qo‘yadi. 
Bu vazifalarni bajarish nemis rassomlaridan Aldorfer, Burgmayer, 
Bexam, Fezelen, Bryoyu va boshqalar zimmasiga yuklanadi. Ushbu 
muzey to‘plamiga birinchilar qatorida Altdorferning 1529-yili yozgan 
«Iskandar Zulqarnaynning podsho Doro bilan jangi» kartinasi sotib 
olinadi. Aynan shu yildan boshlab, ushbu kolleksiyadan tashkil topgan 
suratlar galereyasi grekcha- Pinakoteka (qadimiy grekchada – Badiiy 
asarlar galereyasi) deb atala boshlaydi. Bu muzeyning boshqalardan 

---

120
o‘ziga xos farqi shundaki, uning eksponatlari orasida haykaltarosh-
lik, grafika, amaliy bezak san’ati namunalari, qadimgi mebellar yo‘q. 
Pinakotekada to‘plovchilikning asosiy prinsipiga amal qilinadi – de-
vorlarda faqat kartinalar ilinadi. Bir qarashda, ko‘p sonli tantanavor 
zallarning juda oddiyligi kishini hayratlantiradi, lekin tomoshabin tez 
orada muzey interyeri yechimining to‘g‘ri tuzilganligini anglay ola-
di: sokin zallarda hech qanday ortiqcha narsa tomoshabin e’tiborini 
chalg‘itmaydi. Pinakotekada kartinani yaratgan ustaning mashhurlik 
darajasidan qat’i nazar, o‘z zallarida faqat eng yuqori badiiy sifatlarga 
ega bo‘lgan kartinalarni namoyish etadi
59
. 
Bavariya kurfyuristlar kolleksiyalari ko‘p yillik tarixi davomida 
juda ko‘p qiyinchiliklar ko‘rdi. Bular urushlar, o‘g‘riliklar va egalari-
ning man-manligi oqibatida kelib chiqar edi. 
Maksimilian I birinchilardan bo‘lib, XVI asr nemis rangtasviri-
ga qiziqish bildirdi. Uning davrida 11 ta asar, A.Dyurerning “To‘rt 
Avliyo” va “Paumgartnerlar mehrobi”  asarlari sotib olindi. Bundan 
tashqari, Maksimilian I P.Rubensning asarlar to‘plamiga asos soladi. 
Vittelsbaxlar sulolasidan so‘ng kolleksiya Reyn Pfalsgraflar oila-
siga meros bo‘lib o‘tadi, ular aynan shu davrda kelib yashay bosh-
laydilar. karl Teodor 1781-yili o‘z kolleksiyasi uchun saroy bog‘ida 
maxsus bino-galereya qurdiradi. Bu galereyada kartinalar xronologik 
tartibda joylashtiriladi. Bu galereyaning yana bir yangiligi — asar-
larga  yorug‘lik  berila  boshlanadi.  8  ta  zalda  700  kartina  osilib,                   
keyinchalik keng omma uchun ochiladi.  
Muzeydagi har bir detal tomoshabinlarning fikrini chalg‘itmay, ham-
ma e’tiborini kartinalarga qaratishga yordam beradi. Devorlarga xira 
tondagi matolar tortilgan, yorug‘lik manbalari sun’iy plafon bilan yopil-
gan bo‘lib, nurlari nafis tarqaladi va kartinalarga deyarli blik bermaydi.
Lyudvig I taxt vorisi paytidanoq juda ko‘p miqdorda kartinalar so-
tib ola boshlaydi. Uning hukmronligi davrida Italiyadan juda ko‘p 
asarlar sotib olingan (jumladan, sandro Batichellining “Isoga aza tu-
59
 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 327 p.
 

---

121
tish”), qirol Myunxen kolleksiyasini to‘satdan sotib olish emas, balki 
Yevropa badiiy maktablarining eng kuchli asarlarini yig‘ishga harakat 
qilgan. kelnda Lyudvig I nemis va golland rassomlarining XV asrga 
tegishli asarlar kolleksiyasini sotib oladi. Bu kolleksiya ichida juda 
go‘zal bo‘lgan “Brabanta durdonasi” nomli uchlik asar ham bo‘lgan. 
tadqiqotchilar bu ishni katta Dirk Bautsga tegishli deb hisoblashgan. 
keyingi sotib olingan asar Rafaelning “Tempi uyi Madonnasi” hisob-
lanadi. bu asarni Florensiyadan Myunxenga 20 yillik tortishuv va 
kelishuvlardan so‘ng sobiq egalaridan sotib olingan. 
Tez orada Galereya, shleysxem va nimfenburg saroylarida, shu-
ningdek  Gersogning Myunxendagi saroyiga joylashtiriladi, keyincha-
lik joy torlik qiladi. shunday qilib, hamma kolleksiyalar bitta binoga 
to‘plandi. Arxitektor Leo fon klense markaziy zalni (14,6m) barpo 
etdi va unga Rubensning «katta dahshatli sud» asarini joylashtirdi. 
Muzeyning qimmatbaho asarlaridan Leonardo da Vinchining «Go‘dak 
ushlagan Madonna» asaridir. 1852-yilda Lyudvig I 1500 ta (keraksiz, 
ortiqcha) kartinani sotib yuboradi. Ular Dyurer, Gryunevald, kranax va 
Altdorfer va boshqa rassomlarning ishi bo‘lgan. Uron pinakotekasidan 
napaleon Myunxendan 71 ta asarlarni olib chiqib ketadi, keyinchalik 
36 ta kartina qaytariladi va 45 tasi Luvrda qoladi. 
XX asrda pinakoteka kolleksiyalari mashhur rassomlar asarlari 
bilan to‘ldiriladi. Birinchi Jahon urushi davrida  uchta noyob asarlar 
paydo bo‘ladi, “Isodan kiyimini yechish” — el Greko, “Venetsiya 
gala-konserti” — Fr.Gvardi va Van Gogning “Pati yulingan kurka” 
asari. Bora-bora natsistlarning qiyin sharoitiga qaramasdan, pinakoteka 
P.Breygelning “Dangasalar dunyosi”, Tintorettoning  ilk asarlaridan 
“Vulkan, Venera va Mars” va Ya.Reysdalning “Dyuna manzarasi” asar-
larini ham qo‘lga kiritgan. Ikkinchi Jahon urushi davrida pinakoteka-
ning barcha muzey binolari buzilib, harobaga aylanadi. Lekin hech kim 
zararlanmaydi va 1957-yilda bino qayta tiklanadi
60
. 
Qadimiy pinakotekadan ko‘plab nemis rangtasvir kolleksiyalari 
60
 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 330 p.

---

122
o‘rin olgan. Lekin muzey 400 yil davomida o‘zining shakllanishi va 
faoliyati jarayonida ko‘p qiyinchiliklarni ko‘rdi. Tarkibida o‘zgarishlar, 
yo‘qotishlar yuz berdi, urush yillari kolleksiyalar talon-taroj qilindi. 
shunday bo‘lsa-da, pinakotekaning juda boy kolleksiyasi bugungi 
kungacha saqlangan. Bugungi kunda 1400 rassomlarning 9000 ta 
asarlari saqlanadi. 
Muzey kolleksiyalari to‘plamida Vilgelm IV dan tashqari, ger-
sog Albrext V katta hissa qo‘shgan. Vilgelmning vorisi Albrext V 
(1679-1726) ning harakatlari bilan muzey Yevropaning eng mashhur 
muzeylari qatoridan o‘rin oladi. emmanuilning xizmatlari tufayli, 
XVIII asr flamand tasviriy san’ati asarlarini o‘z ichiga olgan kollek-
siyalardan Rubens, Van Deyk, Breygel, Brauverlarning san’at asarlari 
o‘rin oladi. san’atga, kartina yig‘ishga qiziqish Maks IV Yozefdan 
uning o‘g‘li Lyudovik I ga o‘tdi (1825-1848). Unga rassom Georg 
fon Dillis yordam berdi. ko‘pgina kartinalar Italiyadan sotib olindi. 
Ulardan rassom Girlandayoning «Filippo va Filippino» kartinasi, 
Botichellining «Isoga aza tutilishi» asari ma’lum. 
Italiyadan
 olib 
kelingan asarlardan biri Rafaelning «Tempi uyi Madonnasi» asari-
dir. 1826 — 1836-yillarda arxitektor Leo fon klense loyihasi aso-
sida yangi muzey binosi qurildi. Binoning qurilishida muzeydagi 
kartinalar nemis, niderland, flamand, golland, ispan, Italiya, Fran-
siya badiiy maktabiga xos bo‘lgan bo‘limlarga bo‘lingan. 
Myunxendagi qadimiy pinakoteka Bovariya davlat tasviriy san’at 
bo‘linmasi tasarrufida. Bu kolleksiyalar 800 dan ortiq bo‘lib, XVIII asr-
da yashab o‘tgan rassomlarning ishlaridir. Qadimiy pinakotekada eng 
qimmatbaho kartinalar to‘plangan bo‘lib, devorlarga ikki qator qilib 
osilgan. Ulardan aksariyati flamand va Italiya maktabiga xos. Karti-
nalar asosan o‘z maktab va davrlariga qarab bo‘lingan. Myunxenning 
qadimgi pinakotekasi dunyoning eng katta galereyalari qatoriga kiradi. 
Bir so‘z bilan aytganda, pinakotekani boshqalarga o‘rnak 
bo‘ladigan muzey sifatida misol qilish mumkin. Chunki u boy 
kolleksiyalarga ega hamda muzey jihozlaridan to‘g‘ri foydalanil-

---

123
gan. shuningdek, harorat-namlik tartibini ushlab turadigan barcha 
zamonaviy vositalar ishlatiladi, tozalikka, kartinalarning yaxshi 
saqlanishiga qat’iy rioya qilinadi. Muzeydagi rangtasvir asarlari 
ta’mirlovchilarning tashabbusi bilan juda yaxshi darajada saqlan-
ganligi juda chuqur taassurot qoldiradi.
Albatta, bu yutuqlarning barchasi, bizning davrimizda, ya’ni oxir-
gi 60 o‘n yilliklar davomida, ilmiy asosda faol rivojlanayotgan muzey 
ishi yutuqlari bilan bog‘liq.