Музейшунослик indd

Versal saroyi 
Versal saroyi (fr. Chateau de Versailles) — Parijdan 24 metr uzoq-
roqda joylashgan saroy-bog‘ majmuasi. Qirol Lyudovik XIII bu yerda 
uncha katta bo‘lmagan qasr qurishni rejalashtiradi, ya’ni ov uchun 
mo‘ljallangan bino. Uning o‘g‘li esa Lyudovik XIV – 1660-yilda Ver-
salni ajoyib saroy-bog‘ ansambliga aylantiradi. 1666-yildan 1789-yil-
gacha doimiy qirol qarorgohi bo‘lgan. Versal qurilishi bir necha oylar 
davom etgan, unga yirik mablag‘ va minglab ishchilar jalb etilgan edi.
Buyuk Fransiya inqilobidan so‘ng Versal  muzeyga aylantirildi. Bu 
qirol qarorgohida Fransiya uchun va jahon tarixida ham muhim bo‘lgan 
ko‘plab xalqaro shartnomalar imzolangan. Masalan, 1783-yilda AQsh 
mustaqilligi uchun urushni to‘xtatish shartnomasi, 1789-yilda Inson 
va fuqarolar huquqi deklaratsiyasi, okkupatsiya davrida germaniya-
lik harbiylar Versalda Germaniya imperiyasini tuzish e’lon qilingan, 
1919-yilda Birinchi Jahon urushini to‘xtatish shartnomasi imzolangan, 
Versal tizimi boshlanishiga ham xizmat qildi – urushdan keyingi xalqa-
ro aloqa tizimi deb nom oldi. 
1979-yilda Versal saroy-bog‘ majmuasi YUnesko butunja-
hon madaniy meros ro‘yxatiga kiritildi. Versal qurilishi absalyutizm 
55
 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 312 p.
 

---

115
o‘z kuchini eng yuqori cho‘qqisini egallaganda o‘ylab topilgan va 
amalga oshirilgan. Absalyutizm inqirozga yuz tutgan yillar Lui XIV 
podsholigida Versalning qullash davri edi. Qurilishda markazlashtiril-
gan monarxiya g‘oyasi aks etgan, feodal tarqoq davlat birlashtirilib, 
yagona Fransiyaga aylantirildi. Ijtimoiy qayta qurilish va xo‘jalikning 
rivoji Versal qurilishi bilan bog‘liq va muvaffaqiyat shu yo‘sinda aks 
etgan. oynali galereya nafaqat yangi yorug‘lik va fazoviy yechimni be-
radi, balki Fransiya oyna sanoati rivojini ham aks etadi, uning birinchi 
yutug‘i bo‘lib, Venetsiya oynalari bilan raqobatlashgan. 
Qadimiy xronika bo‘yicha XVII asr boshida Versal uncha katta 
bo‘lmagan shaharcha bo‘lgan. bo‘lajak saroy o‘rnida charxpalak 
bo‘lgan, atrofi esa dala va botqoqliklardan iborat bo‘lgan. 1624-yilda 
Lyudovik XIII buyurtmasiga binoan, Filiber Lerua me’mori tomonidan 
kichkina ov uyi qurilgan. Bu uy P–ko‘rinishida bo‘lib, bugungi kunda 
ushbu qasr ham saqlanib qolgan. 
Lyudovik XIII kichkina qasrining qayta qurilishi eng zo‘r me’mor 
Levo tomonidan amalga oshirilgan. saroyning bezaklari yangilanib, 
oranjereya paydo bo‘ldi. 1668-yilda yangi xonalar paydo bo‘ladi, mar-
mar saroyi devorlari saqlanib qoladi, tashqi fasadning katta qismi yo‘q 
qilinadi. G‘arbiy fasad uch marta uzunroq bo‘ladi, eski binoning birin-
chi qavati qayta qurilgan. Yuqori qavat ayvonga olib chiqadi, marmar 
saroy bilan bog‘ni birlashtiradi. Ikki nafis binolar shimoliy va janubiy 
fasadlarni uzaytiradi. Janubiy qismida qirolicha zinapoyasi bor, shi-
moliy zinapoya elchilar uchun bo‘lgan. Levo saroyning tantanavor qis-
mini bezashga ulgurmadi, uning o‘limidan so‘ng ishini Fransua D’obre 
davom ettiradi. U ikkita pavilyonni panjara bilan fasadning sharqiy 
chiziqlari orqali o‘rnatgan. shunday qilib “Qirol saroyi” tugatiladi. 
Levo tomonidan yaratilgan Versal Mazarini kordinali o‘limidan so‘ng 
unchalik mahobatli ko‘rinishga ega emas edi. Uni o‘zgartirish uchun 
XVII asr oxirida yirik me’morlardan biri Jyul Mansar taklif etildi. 

---

116
Uning rahbarligida saroy yanada mahobatli bo‘ladi: 500 metrdan 
shimoliy va janubiy fasadlari tomon  ikkita qanoti quriladi. shimoliy 
qsmida cherkov joylashgan. Ayvon tepasida yana ikki qavat qurilib, 
oynali galereya yaratildi. Urush va tinchlik zallari tugatiladi. 
Undan tashqari, Mansar ikki korpusdan iborat vazirlar saroyini ham 
yaratadi. Bino tashqi ko‘rinishini o‘zgartiradi, lekin balandligi qoladi. 
Mahobatlilik paydo bo‘ladi, katta o‘lchamdagi va oddiy sokin ritmdagi 
kompozitsiyadagi barcha elementlar yagona butunlikni namoyish etadi. 
Versal landshaft me’morchiligi shedevr hisoblanib – saroy bilan 
bog‘ni alohida ko‘rish mumkin emas. saroy qurilishi Levo tomonidan 
boshlangan bo‘lsa, Andre Lenotr Fransiya tarixiga Versal qirol bog‘boni 
bo‘lib kirib keldi. Uning g‘oyasi bo‘yicha Parijdagi Tyuilri bog‘lari, 
Londondagi Marli, moliya vaziri Fukega tegishli  Vo-le-Vikont bog‘lari 
yaratilgan. Fuke, ya’ni yosh monarx qiroldan ham zo‘r bog‘ga ega 
bo‘lgani uchun  hatto qamoqqa olingan edi
56
.