Namangan muxandislik-pedagogika

Paketli uzgich. Qo’zg’almas va qo’zg’aluvchan kontaktlari bir-biridan izolyatsiyalangan hamda maxsus paketlar ichiga o’rnatilgan qurilmaga paketli uzgich deyiladi. Bunday qurilmalar bilan kichik va o’rta quvvati dvigatellarni ishga tushirish, to’xtatish, ularni yulduz sxemasidan uchburchak sxemasiga o’tkazish va boshqarish zanjirlarini uzib ulash mumkin. Paketli uzgichlar bir yoki bir necha qutbli bo’lib 220 va 380 V kuchlanishda nominal toki 400 A gacha bo’lgan zanjirlarda ishlatilishi mumkin.
Kontrollerlar. Ishlash printsipi va vazifasiga ko’ra paketli uzgichlarga yaqin bo’lib, elektr zanjirlarni malum dastur bo’yicha qayta ulashda ishlatiladi. Kontrollerlarning barabanli va kulachokli xillari bor. Barabanli kontrollerlarda zanjirni ulanishi barabanning aylanib qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas kontaktlarning tutashishida amalga oshadi. Qo’zg’aluvchan kontaktlar misdan yoki bronzadan yasaladi va barabandan dielektrik material bilan ajratib qo’yiladi. Suriluvchi kontaktning mavjudligi apparatning ishonchliligini pasaytiradi. Shuning uchun, ko’pincha, kulachokli kontrollerlar ishlatiladi. Ularda surilmaydigan kontaktlar bo’lib, ularga kulachoklar ta'sir etadi.
Komandokontrollerlar. Kulachogi nisbatan kichik kontrollerlar bo’lib kichik quvvatli boshqarish zanjirlarini uzib-ulash uchun ishlatiladi.
Avtomat uzgich. Avtomat uzgich elektr zanjirlarni va elektr jihozlarni ulab-uzish hamda ularni qisqa tutatashishlardan va o’ta yuklanishlardan himoya qilish uchun ishlatiladi. Qutblar soniga ko’ra avtomat uzgichlar bir, ikki va uch qutbli bo’ladi. Uzatiladigan kattalikning (tok kuchi, kuchlanish va issiqlik miqdori) ning belgilangan qiymatdan ortish lahzasidan boshlab kontaktlarning ajralish lahzasigacha bo’lgan vaqtga ko’ra, ya'ni ishlab ketish vaqti t_i ga ko’ra avtomatlar quyidagilarga bo’linadi: normal avtomatlar (t_iq 0,02 - 0,1 sek), tez ta'sir qiluvchi avtomatlar (t_i<0,005 sek); ishlab ketish vaqti 1 sekund gacha bo’lgan rostlanuvchi selektiv avtomatlar.
Avtomatlar kuchlanishi o’zgaruvchan tokda 220, 380, 660 V va o’zgarmas tokda 110, 200, 400 V bo’lganda 6000 A gacha t oklar uchun mo’ljallab ishlab chiqariladi. Ular quyidagi asosiy elementlar: yoy so’ndiruvchi tuzilma, kontaktlar, yuritma, erkin ajratish mexanizmi, ajratgichlar va yordamchi kontaklardan iborat.
Kontaktor. Kontaktorlar o’z xolatiga qaytadigan ikki pozitsiyali qurilma bo’lib, ishchi toklarni uzib-ulash va o’ta yuklanishda uzish uchun xizmat qiladi. Kontaktorlar o’zgarmas tok zanjirlari uchun bir va ikki qutbli qilib tayyorlanadi va ular nominal toki 2500 A gacha bo’lgan elektr zanjirlarini soatiga 1500 martagacha uzib-ulab turishga hisoblab chiqariladi. O’zgaruvchan tok kontaktorlari 2-5 qutbli bo’lib 600 A gacha tokga mo’ljallangan.