Namangan muxandislik-pedagogika

Fotorele. Fotorelening kirish elementi fotoelektron asbobga tushayotgan yorug’lik oqimining o’zgarishi ta sirida ishlaydi. Fotoelektron asboblarga fotorezistorlar, fotodiodlar, fototranzistorlar, fototiristorlar, elektronli va ionli fotoelementlar kiradi. Fotorezistorlar tuzilishi va ishlatilishiga kura fotoelektron asboblar ichida eng oddiysi hisoblanadi.
Fotorezistorli fotorelelar elektr yuritmalarni avtomat-lashtirishda keng ishlatiladi. Fotorele fotorezistorning turiga va boshqarilayotgan jarayonning xususiyatlariga qarab kuchaytirgichsiz (rasm 9-5,

1. 
   yoki kuchaytirgichli (rasm 9-5, b) bo’lishi mumkin.
   

кириш
Rasm 9-5. Fotorelening ulanish sxemasi a-kuchaytirgichsiz, b-kuchaytirgichli.
ЧИКИШ [Y
a)
_D Fotorezistor o’zi boshqaradigan qurilma va

кириш
| elektr energiyasi manbai bilan ketma-ket ulanadi (rasm
г чикиш 9-5,a). Yoritilmagan fotorezistoming qarshiligi katta
' IIMI—° bo’lganligi uchun fotorezistorli zanjirda tok juda kichik
bo’ladi. Agar fotorezistor yoritilsa, uning qarshiligi darxol kamayadi, natijada zanjirda tok ko’payadi va rele ° ' jyj ' ishga tushadi Relening kontakti ijrochi mexanizmni
ulaydi. Ko’pgina xollarda fotorezistor tokidan to’g’ridan-to’g’ri ijrochi mexanizmni ishga tushirish uchun foydalanish mumkin.
Fotorezistorli va bitta tranzistorli kuchaytirgichi bo’lgan fotoelektron relening sxemasi rasm 9-5 b da ko’rsatilgan. Fotorezistor yoritilmaganda tranzistor T ning baza va emitter potentsiallari kollektor manbaiga ulangan kuchlanish bo’lgichlar R1, R2 va R3, R4 bilan belgilanadi. Bu bo’lgichlar qarshiliklarining qiymatlari shunday tanlanganki, agar fotorezistor yoritilmagan bo’lsa, tranzistor
bazasining potentsiali emitter potentsialiga nisbatan musbat bo’ladi. Bunda tranzistor yopiq bo’ladi. Agar fotorezistor yoritilsa, uning qarshiligi birdaniga kamayib ketadi, natijada baza potentsiali emitter potentsialiga nisbatan manfiy bo’ladi va tranzistor ochiladi. Tranzistorning kollektor zanjiriga ulangan elektromagnit rele ishga tushadi va o’zining kontaktlarini ulab, kuzatilayotgan oqimning qiymati ma'lum miqdorga yetganligi to’g’risida axborot beradi yoki shu yorug’lik oqimiga tegishli zanjirni boshqaradi. Ushbu fotoelektron reledan elektr yuritmalarni boshqarishda foydalanish mumkin.