Odam va hayvonlar fiziologiyasi

taxikardiya, 
sekinlashishiga — 
bradikardiya, 
ish 
ritmining buzilishiga — 
aritmiya 
deyiladi. 
Organizmga ta'sir qilayotgan harorat, ortiq ta'sirotlari, turli emotsional omillar ham yurak 
faoliyatiga reflektor ravishda u yoki, bu darajada ta'sir ko’rsatadi. Bunday boshqarilishda uyqu 
arteriyasining ichki va tashqi uyqu arteriyalariga bo’lingan joyida, karotid sinusida to’plangan 
retseptorlar alohida ahamiyatga ega. Ana shu retseptorlar to’plami 
refleksogen qismlarni 
hosil 
qiladi. 

---

44 
Yurak faoliyatiga kimyoviy moddaiar ta'siri. 
Ishning bajarilishi
: 
Baqaning orqa miyasiga igna sanchib harakatsizlantiradi. Keyin ko’krak qafasi ochiladi, 
yurak xaltasi kesiladi, ammo yurak tizgini kesilmaydi. Aorta tagidan ip o’tkazib, mahkam 
bogianadi. Ikkinchi ipni ham aorta tagidan o’tkazib, aorta devorining uchi o’tkir kichkina 
qorinchasiga sekin o’tsin, uning teshigiga qon laxtasi kirib qolsa, ingichka sim bilan tozalanib, 
fiziologik eritma erkin kirib chiqaversin. Kanyulyaning ikkinchi uchini ochiq qoldiriladi. 
Yurakning venasini ham bogiaymiz, keyin yurakni sekin tanadan uzib olamiz. Iloji boricha 
sinusdan pastroqdan kesish kerak. Kanyulyaning ochiq tomonidan adrenalin, atsetilxolin, K, 
Ca eritmalaridan 3-4 tomchi tomizib, 1 daqiqada yurak urish sonini sanaladi. Olingan 
natijalarni jadvalga yoziladi va xulosa qilinadi. 
 

---

45 
22-23-Laborotoriya mashg’uloti
 
Mavzu: Jismoniy yuklamani nafas va yurak harakatiga ta’siri. O‘pkaning tiriklik 
sig‘imini aniqlash. Spirometriya. Nafas olish va nafas chiqarish mexanizmini Donders 
tajribasi yordamida kuzatish. 
 
O'pkaning kengayib havo bilan to'lishishiga ko'krak qafasining kengayishi sabab bo'ladi. 
Ko'krak qafasi qovurg'alaming yuqoriga va oldinga ko'tarilishi va diafragmaning pastga 
tushishi natijasida kengayadi. Nafas olish vaqtida tashqi qovurg'alararo mushaklar qisqarishi 
natijasida hamma qovurg'alar ko'tariladi. Shu bilan bir qatorda diafragma mushaklari qisqarib, 
diafragma gumbazi pastga tushib ko'krak qafasi kengayadi ichidagi bosim pasayadi, natijada 
havo tashqi muhitdan o'pkaga kirib boradi. Nafas chiqarish vaqtida ko'krak qafasi torayadi; 
uning bu tariqa torayishiga o'zining og'irligi, ichki qovurg'alararo mushaklarning qisqarishi, 
qorin bo'shlig'ining diafragmaga ko'rsatadigan qarshilik bosimi diafragma gumbazining 
ko'tarilishiga sabab bo'ladi. Bu vaqtda o'pkaning hajmi torayib bosimi ortadi, natijada undagi 
havo tashqariga siqib chiqariladi. Ko'krak qafasi kengayib-torayishi natijasida havoning 
o'pkaga kirishi va undan chiqishini Donders tajribasida ko'rsatish mumkin (35-rasm).